Lor Tapes, 2018
Jan Kees Helms is een kunstenaar uit Amersfoort die zich bezighoudt met fotografie, film en muziek. Kenmerkend voor zijn recente werk is dat het handelt over zaken die hem persoonlijk raken. Dat kan zijn de inhumane wijze waarop met vluchtelingen wordt omgegaan, zoals te horen valt op het twee jaar geleden verschenen Deportatie, of het omgaan met de ziekte en het sterven van de ex-partner en moeder van de kinderen van Helms, dat muzikaal zijn weerslag vindt op het zeer intieme en aangrijpende Waasland, dat hij vorig jaar onder de noemer StringStrang uitbracht.
Helms slaagt erin om zijn persoonlijke gevoelens weer te geven op een manier die de luisteraar wel moet raken. Met andere woorden: de emotionele impact van Helms’ werk is groot. De muzikale uitvoering kan echter sterk verschillen. Dat blijkt ook uit het komend weekend te verschijnen Listen/Luisteren, waarop de Amersfoorter twee interessante composities toevoegt aan zijn oeuvre. ‘Interessant’ is hier trouwens een understatement, al is het wel de eerste gedachte die opkomt bij het beluisteren van het album.
De twee composities op het album duren elk exact een half uur. Het eerste werk, ‘Caffe Espresso’, heeft Helms gespeeld in het Ruisburo, een project van Sietse van Erve dat plaatsvindt in De Ruimte in Amsterdam. Het stuk bestaat uit field recordings die zijn opgenomen in Rome. Er zijn stemmen, er klinkt verkeer, vogels, een ritmisch, techno-achtig stuk muziek, regen, druppels die in kruiken vallen en vooral ook veel niet nader te duiden geluiden. Zonder beeldmateriaal is het namelijk gissen naar wat je hoort. Naar waar je je precies bevindt in Rome, is het ook raden. Maar natuurlijk hoef je je in gedachten ook helemaal niet in die stad te positioneren, je kunt als luisteraar ook je eigen verhaal bedenken, de geluiden in je gedachten zo aaneenschakelen dat je ze als het ware toe-eigent.
‘Caffe Espresso’ nodigt tot vaker luisteren uit. Bij de eerste beluistering lijkt slechts sprake van een min of meer willekeurige aaneenschakeling van geluiden, die overigens wel nieuwsgierig maakt. Volgens Helms is het een intuïtieve mix van geluiden. Intuïtief is toch iets anders dan willekeurig, zo blijkt na herhaalde beluistering, als toch iets van een logica tot de hersenpan doordringt. Dan gaat het stuk pas echt intrigeren, al blijft het een abstracte mix van geluiden.
De eerlijke klanken herbergen schoonheid, maar creëren ook onheilsspanning, alsof je in het donker door een lege stad loopt, waarbij je het gevoel bekruipt dat vanachter ramen en vanuit portieken naar je wordt geloerd. Maar meestentijds overheerst een staat van verwondering over wat er aan geluiden op je afkomt of verkeer je in onzekerheid over wat er gaande is, over wat er achter die vreemde mix van klanken schuilt, terwijl je daar tegelijkertijd door wordt gebiologeerd.
Het tweede werk op Listen/Luisteren is getiteld ‘Triduum Deep’n’. Dit stuk beleeft zijn première tijdens het tweede H.A.N.S Festival op zaterdag 31 maart 2018. Dat festival vindt plaats in Diepenheim en voor het maken van geluids- en beeldopnamen toog Helms naar die plaats in Overijssel. Geluiden van de grote stad maken plaats voor geluiden van een dorp in de provincie. Maar het zijn geen voor de hand liggende plattelandsgeluiden waar het Helms om te doen is. Hij brengt een emotionele lading aan, niet aan de oppervlakte, maar in de diepte, in het ontastbare.
In het werk zijn zijn stukken of flarden van conversaties te horen, het neerzetten van een kopje in een schotel, een knapperend vuurtje, kloppende geluiden, een sirene, vogels, klokgelui, een ritme met vallende druppels en – ook hier – geluiden waarnaar het raden is waarvan die afkomstig zijn. Waar ‘Caffe Espresso’ bestaat uit een intuïtieve mix van geluiden, lijkt ‘Triduum Deep’n’ een bedachtzamer structuur te bevatten, al is geen sprake van een lineair geheel. Ook hier wordt een beroep gedaan op het associatievermogen van de luisteraar, al zullen de beelden die tijdens het festival zullen worden vertoond de klanken en gedachten een richting geven.
Die beelden ontbreken nu nog, al is een trailer op YouTube te bekijken (zie hieronder). Daarin zijn de woorden ‘lijden’, ‘sterven’ en ‘rouwen’ weergegeven. Het doet terugdenken aan Helms vorige cd Waasland, maar de muzikale vormgeving is in dit werk volstrekt anders. Het stuk heeft een minder directe emotionele impact. Daar komt echter iets voor in de plaats: een abstracte bewogenheid, die meer op afstand blijft, minder persoonlijk en meer algemeen is. Dat komt evengoed aan, zeker in het laatste gedeelte, waarin sombere berusting – maar met een innerlijke onrust – de naar voren tredende emotie is.
Jan Kees Helms weet op Listen/Luisteren op zijn geheel eigen wijze gemoedsbewegingen tot stand te brengen die echt binnenkomen. Daarvoor moet wel iets meer moeite gedaan worden dan bij het vorige album, maar de beloning is weer groot. Opnieuw een intrigerend album dus van deze bijzondere kunstenaar.
Voor het complete ‘Triduum Deep’n’, inclusief beeldmateriaal: zaterdag 31 maart a.s., H.A.N.S Festival II, Cultuurcentrum Herberg De Pol in Diepenheim.
Jan Kees Helms fotografie website
Opduvel 