Seja, 2017
De kunstenaar Jan Kees Helms (fotografie, film en geluid) maakt al jaren muziek en beelden van onderwerpen die hem raken. Vorig jaar verscheen van hem Deportatie, een fotoboek en een cd met als onderwerp – kort door de bocht – het inhumane vluchtelingenbeleid. Muzikaal putte Helms uit werken van Little Seed en Contact t.b.d. (van beide maakte hij deel uit), daterend uit begin jaren negentig. Daarnaast bevatte de cd twee werken van StringStrang, het soloproject van Helms sinds 2010. Deportatie was een prachtig album, omdat de Amersfoortenaar erin slaagde het maatschappelijke onderwerp, en dan vooral het menselijk leed dat wordt berokkend, aangrijpend te verklanken.
Op het nieuwe album Waasland gaat de muzikant nog een stap verder. De muziek is gemaakt in de periode van het ziekbed en het overlijden van Helms voormalige partner en moeder van hun kinderen. De emoties die de muziek oproept zijn zeer persoonlijk en dat zou tot een ongemakkelijk gevoel bij de luisteraar kunnen leiden. Dat het niet gebeurt, is de verdienste van StringStrang, want het onderwerp mag dan zwaar zijn, de pracht – en misschien ook wel de kracht – van de muziek overheerst. Onderwijl confronteert die muziek je wel degelijk met de emotionele fases van het rouwproces.
Het komt vaker voor dat een muzikant je dicht op de huid probeert te zitten, maar StringStrang komt wel heel dichtbij. Om de intieme sfeer te behouden, is de muziek opgenomen in Helms’ eigen huiskamer. De muziek handelt over terminale ziekte, overlijden, de stilte erna en het proces van rouw. Het album is bijna té persoonlijk; je voelt de hartverscheurende pijn en het verdriet, die in dit geval jouw pijn en verdriet niet zijn, maar die je je als luisteraar goed kunt voorstellen of die je in je eigen leven – op je eigen persoonlijke wijze – hebt ervaren.
Waasland telt drie stukken muziek, gecreëerd met gitaar, Tibetaanse klankschaal, een lijmtang en effecten. Het eerste werk, tevens titeltrack, is ontstaan in de periode van het terminale ziekbed van de ex-partner van Helms. Met de klankschaal en gitaar wordt met een langzame, kalme cadans een droevige sfeer geschapen. De klanken die worden verweven zijn echter niet allemaal vriendelijk, er klinken dissonanten in door, de pijn verbeeldend die gepaard gaat met wat is en onvermijdelijk komen gaat. Wat bij een eerste oppervlakkige luisterbeurt een vrij simpele drone lijkt waarin verstilling wordt weergegeven, blijkt bij zorgvuldiger aanhoren een meerlagig en gespannen muziekwerk vol gemoedsbewegingen.
De andere twee composities op het album zijn ontstaan in de maanden na het overlijden. In ‘Dead Flowers Alive’ treedt donkerte in. De drone is nu zwaarder en de geluiden die daaromheen worden gecreëerd lijken verschillende fases in het beginnende rouwproces aan te duiden. Het is nog geen tijd voor acceptatie, maar voor primaire emoties als machteloosheid, intens verdriet, zwaarmoedigheid en woede. Je wordt als het ware heen en weer geslingerd tussen de om voorrang strijdende gemoedstoestanden. StringStrang handhaaft de zachtjes pulserende drone, legt daar lagen overheen en produceert daarnaast opkomende en wegstervende klanken, maar ook incidentele ruwe, weerbarstige geluiden die passen in het niet langs rechte lijnen lopende rouwproces dat het onderwerp van ‘Dead Flowers Alive’ vormt.
In het derde stuk op Waasland, getiteld ‘Reflections On Echos’ lijkt enige berusting door te klinken. Het verdriet is er niet minder om, maar lijkt meer in banen te worden geleid dan in de eerdere fase die met ‘Dead Flowers Alive’ werd verklankt. Er klinkt ruis op de achtergrond en de gitaar en klankschaal zijn meer in harmonie dan in de voorgaande werken. Toch is er nog steeds dreiging; de primaire gemoedsbewegingen lijken onder controle maar de berusting is nog broos, het proces van rouw nog in volle gang.
Waasland is een zeer intiem album waarop verschillende stadia vlak voor en na iemands dood op indringende wijze worden verklankt. Het is een aangrijpend werkstuk, dat zorgvuldig geconstrueerd is en mooi afgewerkt, terwijl er tegelijkertijd rauwe emotie in doorklinkt. Iedereen met een beetje levenservaring weet waar dit over gaat en kan zich laten meevoeren op de prachtige klankgolven die StringStrang creëert. Wie dan niet wordt geroerd, moet wel van steen zijn.
Jan Kees Helms fotografie website
Opduvel 