Aposiopèse, 2021

De Franse herpetoloog Antoine Fouquet bestuurde explosieve voortplanting in Frans Guyana. Dat is een fenomeen dat optreedt bij kikkers. Sommige soorten synchroniseren vaak hun voortplanting en aggregeren massaal wanneer de omstandigheden optimaal zijn. Zij produceren daarbij gezamenlijk geluiden tot wel 100 decibel. Een mens die het fenomeen bestudeert, heeft gehoorbescherming nodig. Na zo’n massale bijeenkomst is de vijver bedekt met een enorme laag eieren, waar binnen 24 uur miljoenen kikkervisjes uit voortkomen. Op het einde wordt een ware symfonie uitgevoerd, met zijn prelude en verschillende delen. Zo’n evenement schept de perfecte voorwaarden voor een ontmoeting tussen een herpetoloog en een geluidskunstenaar. Het wetenschappelijk onderzoek krijgt zodoende een kunstzinnige variant en daarvan verscheen enige maanden terug de cd Codex Amphibia (Phonotaxis) van Thomas Tilly.

Tilly is een Franse muzikant/geluidskunstenaar en componist die zijn inspiratie vindt in verschillende omgevingsanalyseprotocollen en hoe deze van invloed zijn op het begrip luisteren. Phonotaxis is het tweede album waarop explosieve voortplanting van kikkers als uitgangspunt wordt genomen, want in 2018 verscheen bij Glstening Examples al an interpretation of the explosive breeding phenomenon. Terwijl dat deel van dit werk de kwestie van de interpretatie van niet-menselijke talen opriep, behandelt dit werk de piek van de explosie als referentiepunt voor een omgeving. De opnames en composities die het resultaat zijn van het veldwerk verkennen de kern van het fenomeen en de porositeit ten opzichte van zijn omgeving, die gemaakt is van een andere dynamiek, andere timbres en niet-menselijke oorsprong.

In 2016 en 2018 hebben Fouquet en Tilly kampen opgezet in de buurt van vijvers om het gedrag van de verschillende soorten kikkers voor de explosie te observeren en te beluisteren. Een van de dingen die Fouquet wilde testen, was of de geluidsopnames van bepaalde kikkersoorten andere soorten zouden aanmoedigen om zich in de vijver te verzamelen. In 2016 werd voor het eerst een luidspreker opgesteld in de buurt van een vijver die een uur durende opname van explosieve voortplanting (alle soorten) afspeelde. Een andere vijver bleef zonder geluidsemissie, wat het mogelijk maakte om het gedrag veroorzaakt door het spelen van geluid te vergelijken. Het verschil was heel duidelijk aangezien binnen een aantal minuten enkele tientallen kikkers van verschillende soorten op of nabij de luidspreker werden waargenomen. In 2018 werd het besluit genomen om een experiment te ontwikkelen met een reeks apparaten, opgesteld nabij drie vijvers en elk uitgerust met vier geluidszenders. Elk van deze stations had een luidspreker die een duidelijke akoestische stimulus speelde (opnames van kikkers, gekalibreerde elektronische ruis of afwezigheid van akoestische stimulus).

Het boekje bij de cd bevat een uitgebreide beschrijving van het wetenschappelijk onderzoek en de resultaten. Opduvel richt zich op het akoestische gedeelte dat door Tilly op cd is uitgebracht. Daarbij kan zijn culturele interpretatie uiteraard niet los worden gezien van het natuurlijke fenomeen en het wetenschappelijke experiment. Dat neemt niet weg dat de muziek/geluidskunst die is vastgelegd, prima te beluisteren is zonder kennis van het wetenschappelijke element, al helpt dat wel om te kunnen vatten wat je nu daadwerkelijk hoort.

Maar ook dat valt niet altijd mee. De geluiden van kikkers zijn uiteraard te horen, maar de vele kikkers maken bij elkaar ook zoveel kabaal dat als het ware een muur van geluid ontstaat waarin de individuele elementen wegvallen. Daarnaast zijn elektronische klanken te horen die in het experiment als stimulus moeten fungeren voor de kikkers maar die voor de luisteraar onderdeel zijn van de compositie van Tilly. Het samengaan van de natuurlijke en niet-natuurlijke klanken is fascinerend om naar te luisteren. Het is geen muziek in de traditionele zin van het woord en sommigen zullen het daarom liever geluidskunst noemen, maar er zit ontegenzeglijk een muzikaal element in de zeven composities die Codex Amphibia (Phonotaxis) telt.

Het is uiteraard niet alleen aan de mens voorbehouden om muziek te maken en dat zal voor veel field recording-artiesten reden zijn om natuurgeluiden in hun composities te betrekken, waarbij de menselijke inbreng soms tot een minimum wordt beperkt. Dat laatste is niet het geval in dit werk van Tilly, maar de geluiden van kikkers komen wel natuurlijk over, zijn niet bewerkt. Wel zijn ze zo gerangschikt dat ze passen in de composities. De elektronische klanken zijn duidelijk aanwezig en de vraag is in hoeverre zij een doelbewuste manipulatie van de kunstenaar zijn en in hoeverre louter onderdeel van het wetenschappelijk element. Ze dragen bij aan het totale geluidsbeeld, waarin de natuurlijke en niet-natuurlijke geluiden naast elkaar bestaan en waarbij de invloed van de elektronische geluiden op de natuurlijke geluiden soms wel en soms niet duidelijk is. In het muzikale werk is geen hiërarchische verhouding tussen de beide fenomenen waar te nemen.

In de muziek van Tilly zijn natuur en cultuur verweven, waarbij de vraag is in hoeverre het tweede aspect het eerste manipuleert. Een antwoord geven doet het muzikale gedeelte van het experiment niet. Wat het wel doet, is dat experiment een akoestische en kunstzinnige invulling geven, zonder aan de uitgangspunten en de uitvoering van het wetenschappelijke onderzoek te tornen. De elektronische klanken zijn soms doordringend, maar dat is het samengaan van de verschillende stemmen van kikkers ook. De luisterervaring is behoorlijk intens; zelfs in de gedeelten waarin de natuurgeluiden (waaronder ook regen en onweer) overheersen is sprake van een spannende dynamiek en ontwikkeling.

Voor wie ruimdenkend is als het gaat over wat als muziek kan worden beschouwd en tegelijkertijd openstaat voor natuurgeluiden en wetenschap, heeft Codex Amphibia (Phonotaxis) heel veel te bieden. Het fenomeen explosieve voortplanting op zich is al fascinerend, maar hetzelfde geldt voor het experiment en de artistieke compositie van Tilly. Bij elke luisterbeurt vallen nieuwe dingen op, dus het risico dat het schijfje na slechts een paar draaibeurten stof gaat vergaren in de cd-kast is zeer klein. Dit is een uniek project en het is bijzonder mooi bovendien.

Codex Amphibia (Phonotaxis) bandcamp