DUMS, Utrecht
Zaterdag 23 oktober 2021
In DUMS (De Utrechtse Muziekschool), gelegen aan het Domplein in Utrecht, presenteert Het Geluidschap een festival met vijf uitdagende acts. Het is een festival voor fijnproevers die soundscapes en instant composities kunnen waarderen en niet weglopen voor muzikale experimenten. Het geheel vindt plaats in de Torenzaal (binnen) en het binnenplein (buiten), waar de bladeren van de daar aanwezige bomen mooie herfstkleuren hebben aangenomen. Een select en gemêleerd publiek (jong en oud) is getuige van vijf concerten, soms aangevuld met tekeningen, bewegend beeld of dans.
NoirEau
Bij binnenkomst is Leo Meijer het publiek al aan het opwarmen met krakende elektronische klanken. Bijna ongemerkt voegen Violet Meerdink (Spelonk) en Serpertine zich erbij en is het concert van NoirEau begonnen. Het is een gewaagde keuze om juist dit trio het festival te laten openen, want hoewel Het Geluidschap een festival voor liefhebbers is en niet een van hapklare brokken voor de massa, klinkt van de vijf acts NoirEau het minst toegankelijk. Dat is overigens geen waarde-oordeel. Integendeel: het drietal krijgt het in vrij korte tijd voor elkaar om een donker klanktapijt te leggen waar zo nu en dan een flinke stroomstoot doorheen gaat.
Het concert begint nog redelijk subtiel, waarbij de drie muzikanten ieder achter een tafel met elektronica staan, Spelonk met een basgitaar. Het duurt niet lang voordat zware tonen worden toegevoegd die de muziek van NoirEau een duister karakter geven. De sfeer is onontkoombaar en het trio voert de spanning op, niet door op makkelijke wijze naar een climax te bouwen maar door in het donkere geheel nieuwe elektronische geluiden in te brengen. De oorsprong van die geluiden kan de basgitaar zijn, maar ook een groot blik dat Meijer op zijn tafel heeft staan en waarmee hij effecten teweeg brengt. Een paar plotselinge geluiden doen het publiek schrikachtig opveren. Soms lijkt zo’n geluid een vergissing, maar als dat zo is wordt het als een nieuw element ingepast en wordt erop doorgegaan, bijvoorbeeld door de klank nogmaals of meermaals te laten horen. Hoe de muziek precies tot stand komt, is niet helemaal duidelijk, behalve de klanken die ontstaan door het glijden over de snaren van de basgitaar, maar net als op de tot nu toe verschenen releases weet NoirEau deze luisteraar niet zozeer te laten wegdromen maar te laten meedromen met de muziek, die het luik naar de fantasie opent en alleen al daardoor intrigeert.
Lärmschutz met Ying Liu en Gabrielle Aidulis
Je hoeft geen componist te zijn om een grafische partituur te kunnen maken. Tenminste niet als je Ying Joseph Liu heet. Dat is een kunstenaar die is gaan tekenen op muziekpapier, waarna verschillende muzikanten op basis van haar tekeningen zijn gaan musiceren. Het Utrechtse vrije improvisatieduo Lärmschutz (Stef Brans op gitaar en Rutger van Driel op trombone) deed dat al op het vorig jaar verschenen Wood & Tin III en vanavond wordt een zelfde soort werkwijze op het binnenplein van DUMS live getoond en ten gehore gebracht. Dat is nog niet alles, want behalve Brans, Van Driel en Liu is ook danseres Gabrielle Emily Aidulis van de partij. Op verschillende plekken hangen grote witte vellen papier en ook op de grote tafel ligt een groot stuk blanco papier, waar Liu haar graphic scores op tekent. Lärmschutz improviseert op basis van die scores en Aidulis danst op basis van de scores en de muziek.
Zo is sprake van een multidisciplinaire performance waarin beweeglijkheid voorop staat. Dat is uiteraard het geval bij Aidulis, die de hele ruimte gebruikt, haar lichaam in bochten wringt en haar souplesse toont in haar manier van bewegen en improviseren. Ook Brans en Van Driel zijn in beweging. Om de grafische partituren van Liu te kunnen lezen, moeten zij zich verplaatsen, want Liu verplaatst zich ook van het ene vel naar het andere. In de momenten dat de tekenaar van plaats verwisselt, ontstaat ruimte voor solo-improvisaties. Brans toont zich daarin het meest recalcitrant. Hij geselt zijn akoestische gitaar en trekt hard aan zijn snaren. De Utrechtse dom doet even mee. Van Driel toont zich bij aanvang van zijn solo opvallend melodieus en lyrisch. Totdat hij een deksel dat eerder door Brans is gebruikt opraapt en voor de beker van zijn trombone houdt en weerbarstiger klanken uit zijn trombone tovert. Aidulis toont haar rijke fantasie in haar solo. Ze verschuilt zich achter een van de scores, beweegt zich naar een bankje toe om daar schichtig om zich heen kijkend even te blijven zitten om daarna haar dans op de koude grond voort te zetten. Alles bij elkaar zorgen Lärmschutz, Liu en Aidulis voor een optreden waarin het publiek oren en ogen tekort komt.
Kaap de Goede Hoop
Getekend wordt er ook bij Kaap de Goede Hoop. Dat is wat betreft het muzikale gedeelte een duo bestaande uit Gibson Houwer (The Fire Harvest) en Leo Meijer (This Leo Sunrise, NoirEau). Zij reageren ook op datgene wat door het derde bandlid Joris Diks live wordt getekend en direct op een scherm achter de opstelling van de muzikanten wordt geprojecteerd. Kaap de Goede Hoop onderscheidt zich van de andere acts op deze avond doordat ritme een belangrijk onderdeel vormt van de muziek. Gedurende het grootste deel van het concert is een trage puls te horen die na verloop van tijd een hypnotiserend effect teweegbrengt. Daaromheen wordt een ritme gecreëerd dat geleidelijk aan verandering onderhevig is, waarin soms een melodie is waar te nemen en het soms slechts om bewegende geluiden gaat. De ritmische ingrediënten wisselen ook, van tikkende geluiden tot live elektronische percussie.
Ergens halverwege worden stemsamples van Donald Trump ingezet. Kaap de Goede Hoop is beslist niet de eerste act die dat doet, maar een bezwaar is dat niet. De uitspraken van de voormalig president van de Verenigde Staten lenen zich nu eenmaal uitstekend voor een muzikale bewerking, waarbij de krankzinnigheid van die uitspraken nog explicieter wordt gemaakt, of die uitspraken nu handelen over de muur die volgens hem door Mexico betaald gaat worden, vrouwonvriendelijk zijn of leugens over Hillary Clinton bevatten. In de muziek van de Utrechters vallen de samples prima op hun plaats. De puls en het ritme worden door het tweetal soms even stilgelegd, om daarna de draad weer op te pakken, al dan niet in een iets gewijzigde vorm. In het laatste gedeelte doet een nieuw ritme zijn intrede en klinkt de muziek even wat kaler, om van daaruit vrij snel weer te worden opgebouwd tot een geheel waarin een dance-invloed zich doet gelden, zonder dat de muziek nu direct dansbaar wordt. Tegen het einde verrast Kaap de Goede Hoop de aanwezigen nog even met een paar pregnante klanken. Daarmee wordt het prima optreden besloten.
R. de Selby
Het tweede concert in de openlucht is van R. (Robby) de Selby, bandlid van I Am Oak. Als solo-artiest tapt hij uit een wat ander vaatje. Het is buiten intussen aardig fris geworden, maar de kou lijkt geen vat te hebben op de muzikant, die zijn soundscape geconcentreerd brengt, slechts gewapend met een elektrische gitaar en een harmonium. Door gebruik van de beide instrumenten lijkt een resonerend effect op te treden, maar ook de klank van het harmonium zelf komt gaandeweg steeds duidelijker naar voren. De Selby bedient zich van een spaarzaam aantal noten, zijn gitaar bespelend met slechts één hand op de hals van het instrument, terwijl zijn andere hand gestaag pompend de lucht in het harmonium brengt.
Doordat het optreden buiten plaatsvindt, duur het wellicht wat langer voordat het bedwelmende effect van de muziek optreedt, maar dat effect ontstaat wel degelijk. De muziek lijkt het aanvankelijk te moeten hebben van herhaling, maar gaandeweg wordt iets van een ritmisch patroon waarneembaar, blijkt de muziek te zijn geëvolueerd naar iets anders en gaan de klanken ook steeds meer voor zich spreken. De muzikale bewegingen lijken ook langzaam groter te worden. Op het einde laat de muzikant zijn gitaar op zijn rug rusten terwijl hij nog een paar minuten op het harmonium in de weer is, uiteindelijk op trage wijze het concert beëindigend. Beluistering van de muziek van De Selby vergt enig geduld, wat niet iedereen in de koude buitenlucht blijkt te kunnen opbrengen. De aandachtige luisteraars worden echter rijkelijk beloond en belonen op hun beurt De Selby met een welgemeend luid applaus.
Graeae
De laatste act van het festival is Graeae, een trio bestaande uit Spelonk (elektrische viool en elektronica), Rutger van Driel (basgitaar en elektronica) en Serpentine (accordeon en elektronica). Alle drie de muzikanten hoorden en zagen we al eerder vanavond, maar in deze samenstelling gebeurt er iets anders dan in de andere gezelschappen waar de leden deel van het trio ook deel van uitmaken. Graeae maakt experimentele muziek met invloeden uit ambient, drone en noise, met een donkere sfeer en een filmisch karakter. De donkere sfeer is bij dit drietal wel iets minder duister dan aan het begin van de avond bij NoirEau, maar de muziek heeft ontegenzeglijk een donkere rand. Het filmische karakter zit al in de muziek, maar wordt vanavond kracht bijgezet doordat achter de muzikanten een film wordt vertoond. Zirkus Tzirku bevat onder meer beelden van een vlooiencircus, waarin vlooien daadwerkelijk optreden en onder meer miniatuur strijdwagens trekken.
De film op de achtergrond heeft iets aantrekkelijks en naargeestigs tegelijkertijd, zeker gecombineerd met de muziek van Graeae. Van Driel start met een flinke dosis distortion op zijn basgitaar en in het begin lijkt de muziek op doom. Dat is echter niet de richting die Graeae uiteindelijk uitgaat, want Spelonk weet met elektronische effecten haar vioolspel te vermenigvuldigen, soms zover gaand dat bijna een klein vioolorkest ontstaat, maar dan elektrisch geladen, terwijl Serpentine in het eerste gedeelte een weemoedig randje aanbrengt met zijn spaarzame accordeonspel. De elektronica is echter behoorlijk dominant, wat zich uit in een middenstuk zonder puls, waarna de muziek ook noisier wordt. Het lijkt wel of een kosmische oorlog wordt uitgevochten, terwijl het op het scherm toch echt om hele kleine wezens gaat. Van Driel speelt kort op een melodica en daarna begint de muziek echt te schuren. Het drietal komt tot een flink slotakkoord. Denk je. Spelonk zet opnieuw aan, waarbij haar vioolakkoorden een stuk venijniger klinken dan voorheen, terwijl Serpentines accordeonspel weer spaarzaam is, maar minder desolaat klinkt dan in het begin. Het trio eindigt een paar keer hard om daarna toch weer terug te keren, telkens met wat andere accenten. De muzikanten kijken regelmatig achterom, kennelijk om te kijken of de muziek nog met de beelden klopt en ook om het slot te laten aansluiten op de film. Met ijle tonen van de viool eindigt een concert dat muzikaal veel biedt en in combinatie met de beelden volledig overtuigt.
Met dat fraaie slotakkoord eindigt de eerste editie van Het Geluidschap, die zonder meer geslaagd genoemd kan worden. Geen van de acts stelt teleur, de locatie is prima voor een dergelijk kleinschalig gebeuren en de sfeer is gemoedelijk. Hopelijk komt er een tweede editie en weten nog iets meer mensen de weg naar DUMS te vinden. Het is beslist de moeite waard.
Nonsense Note (Ying Liu) website
Opduvel 