Creative Sources, 2021
Carlos Santos is een uit Lissabon afkomstige muzikant, geluidskunstenaar, geluidenverzamelaar, digitale audiomanipulator en grafisch ontwerper. De Portugees is geïnteresseerd in veldopnamen, soundscape-compositie, improvisatie en elektro-akoestische muziek. Zijn geluid/muziek-loopbaan begon in 1990 bij het Vitriol Project, samen met Paulo Raposo. Als grafisch ontwerper is Santos verantwoordelijk voor de visuals van het platenlabel Creative Sources. Dat label is opgericht door Ernesto Rodrigues, een violist, componist en elektronicamuzikant met wie Santos regelmatig samenwerkt.
Op Creative Sources verschijnt nu het album Studies on Colour Field Modulation, een samenwerking van Santos en de eveneens in Portugal wonende maar van oorsprong Duitse cellist Ulrich Mitzlaff. Net als Santos houdt Mitzlaff van muzikaal experiment. Op eerdere uitgaven maakte hij muziek geïnspireerd door ‘De Schreeuw’ van Edvard Munch, combineerde hij zijn cellospel met het bespelen van objecten en musiceerde hij bij een woordloos stuk over milieuvervuiling door plastic in de zee. Op zijn laatste album compenseerde hij het gemis van menselijke interactie door naast zijn cello ook muziek te maken met zijn stem, schoenen en een Chinees bekken.
Santos en Mitzlaff werken als duo onder de noemer I/O. I/O is ontstaan in 1998 en sindsdien zijn de twee muzikanten elkaar bij concerten en uitvoeringen regelmatig tegengekomen en hebben zij als duo gemusiceerd. Uit een van die concerten is het concept achter de nu verschenen cd voortgekomen. Het betreft een concert dat in 2014 op uitnodiging plaatsvond in het Museum Vostell of Contemporary Art, Malpartida de Carceres in Spanje, tijdens het festival voor hedendaagse muziek aldaar. De grondsteen was het stuk ‘Blau’, dat op de nu verschenen cd te vinden is.
Naast ‘Blau’ bevat de cd ook het stuk ‘Orange’. Hoewel de twee stukken niet voor elkaar onder doen, is ‘Blau’ wel het meest opvallende werk. Dat komt omdat het duo voor deze herziene versie van het tijdens het concert in 2014 uitgevoerde stuk ervoor gekozen heeft om te werken met aluminiumfolie die om de instrumenten is gewikkeld. De instrumenten worden langzaam uitgepakt, waardoor je de indruk krijgt dat de muziek als het ware tevoorschijn komt onder de aluminiumfolie. De aluminiumfolie ritselt en draagt zo als een soort instrument ook bij aan de muziek.
Het duurt een kleine drie minuten voordat de eerste cello- en elektronicaklanken herkenbaar tevoorschijn komen. De muziek wordt ter plekke gecomponeerd en lijkt zich als vanzelf te ontvouwen. De grens tussen muziek en geluidskunst wordt opgezocht. Al improviserend komen Santos en Mitzlaff tot resultaten die soms wat ongemakkelijk klinken, zoals bijvoorbeeld enkele doordringende elektronische tonen, maar steeds een muzikaal idee in zich dragen. Akoestisch en elektronisch gaan uitstekend samen en op de beste momenten is er geen onderscheid. Dat wil zeggen: als luisteraar let je er niet op maar ga je op in de experimentele klanken die het tweetal produceert.
Halverwege het stuk worden veldopnamen geïntroduceerd in de vorm van verkeersgeluiden en stemmen. Het lijkt bij beschrijving een vreemde move, maar in de muzikale wereld van dit tweetal kan veel. Zo ook deze opgenomen geluiden, die ‘natuurlijk’ in het stuk zijn verwerkt, in die zin dat ze onderdeel zijn van wat Santos en Mitzlaff met hun muziek willen zeggen. Door de inbreng van de verkeersgeluiden wordt een stukje ‘echte wereld’ in de kunst van het duo ingebracht. Het werkt wonderwel. Mooi is ook hoe het stuk zich ontwikkelt van een onrustig eerste deel naar een deel waarin meer rust en zelfs enige melancholie te vinden is, al blijven de twee muzikanten vlijtig en soms ook nerveus hun klanken tevoorschijn toveren.
‘Orange’ opent met ijle celloklanken en zachtjes krakende elektronica. Een tweede toon is op de achtergrond aanwezig, ook zacht en een zekere dreiging in zich dragend. Mooi is hoe Mitzlaff zijn instrument zo bespeelt, dat het lijkt alsof de cello praat. Het zijn echter vooral de snelle bewegingen in het hoge register die de koers bepalen. De elektronische geluiden, die aanvankelijk vooral op de achtergrond te horen zijn, worden na een paar minuten luider en fungeren als drones die de klankkleur van het stuk mede bepalen. Het contrast tussen de kalmte van die drones en het bedrijvige cellospel zorgt voor een mooi spanningsveld.
De muzikale context verbrokkelt, neemt een nieuwe vorm aan, niet plotseling maar op natuurlijke wijze. De elektronische drones blijven, maar voeren geheel andere kleuren, terwijl de cello aanvankelijk nog drukke patronen blijft weven maar gaandeweg fragmentarisch spel laat horen. Op dat moment komen elektronische bliepjes en piepjes opzetten, schijnbaar nonchalant, zonder oogmerk, maar in feite subtiel laverend tussen de celloklanken door. Het muzikale parcours is nu volstrekt onvoorspelbaar geworden, maar de twee instant componisten maken toch steeds de indruk dat ze exact weten waar ze naartoe willen. Net als in ‘Blau’, is ook een beweging naar iets meer rust waar te nemen, maar die rust is gespannen en van korte duur. In de nu zwaardere en lange celloklanken en de glijdende tonen van de elektronica valt onheil te bespeuren.
Studies on Colour Field Modulation laat twee muzikanten horen die in het moment musiceren, met een hang naar het experiment en een doelbewuste instelling. De manier waarop Santos en Mitzlaff hun ingevingen vormgeven, verraadt de nodige ervaring met het spelen in duoverband. Het vergt een paar luisterbeurten om de muziek echt op waarde te kunnen schatten, maar wie als luisteraar het muzikale avontuur niet schuwt, wordt door dit tweetal op zijn wenken bediend. De muziek is onvoorspelbaar, soms spannend en altijd inventief. Een enerverende luisterervaring.
Opduvel 