Phonogram Unit, 2021
José Lencastre is een saxofonist uit Lissabon die te vinden is in het Isotope Ensemble, het Variable Geometry Orchestra en Cacique’97. Vorig jaar verscheen het sterke Anthropic Neglect van een kwartet dat naast Lencastre bestond uit gitarist Jorge Nuno, drummer João Valinho en basgitarist Felipe Zenícola. Eerder in datzelfde jaar bracht Lencastre ook Vento uit, van een trio met bassist Hernâni Faustino en drummer Vasco Furtado, alsmede ākāśa met Nuno, Faustino en drummer João Sousa. Met laatstgenoemde vormt Lencastre een duo waarvan in april 2021 het album Free Speech is verschenen. Aan goede Portugese jazzmuzikanten geen gebrek.
Lencastre leidt ook zijn eigen Nau Quartet, waarin hij wordt bijgestaan door Faustino, pianist Rodrigo Pinheiro en drummer (en broer) João Lencastre. Faustino speelde aanvankelijk basgitaar in alternatieve rockbands, maar is zich gaan toeleggen op geïmproviseerde muziek en de contrabas. Hij speelt onder meer in het RED Trio en is ook solo actief. Pinheiro is een pianist en organist die in een breed muzikaal spectrum werkzaam is. Ook hij maakt onderdeel uit van het RED Trio. Dat hij zelfs een kerkorgel tot een ‘cool’ instrument weet te maken, bewijst hij op History of The Lisbon Chaplaincy, een trio met saxofonist Per Gärdin en draaitafelpercussionist Pedro Lopes. Pinheiro is ook te horen op No Gravity (2020) en Parallel Realities (2021), de laatste twee albums van João Lencastre. In het verleden maakte deze drummer onder meer avant-garde jazz en mainstream jazz, (alternatieve) rock, afrobeat, reggae, metal, wereldmuziek, punk, elektronische muziek en dance.
Van het José Lencastre Nau Quartet verschenen tot nu toe drie albums, waaronder een live-registratie (Live in Moscow, 2019). Op het nieuwe album Thoughts Are Things krijgt het viertal gezelschap van Pedro Carneiro. Dat is een klassieke marimbaspeler die met orkesten over de hele wereld speelt, zich steeds vaker ook als componist en dirigent manifesteert, en in zijn thuisland het Portugese Chamber Orchestra heeft opgericht. Dat de marimbaspeler zich ook raad weet met geïmproviseerde muziek, wordt op Thoughts Are Things direct duidelijk. Het kwartet en Carneiro blijken een goede match en dat leidt tot een album dat op verschillende wijzen indruk maakt.
Op het album speelt Lencastre tenor- en altsax en beperkt Pinheiro zich tot de piano. Het meest opvallende aan de muziek in deze samenstelling is niet dat de saxofonist en marimbaspeler elkaar uitstekend aanvoelen, maar de interactie tussen de piano en de marimba. Die twee instrumenten bij elkaar in een jazzkwintet zou te veel van het goede kunnen zijn, maar op dit album zijn het vooral de momenten waarop ze tegelijk improviseren die tot de hoogtepunten van de plaat behoren. Een andere vrees wordt evenmin bewaarheid, namelijk dat de muziek wel eens zou kunnen vervallen in saaie ensemblemuziek. Die valkuil wordt vakkundig vermeden, zelfs als het tempo laag ligt en de muziek geen ritmische houvast biedt.
De muziek van het kwintet laveert tussen jazz, freejazz en vrije improvisatie en laat een niet al te opzichtige hang naar experiment horen. Alles wordt bij elkaar gehouden door het sublieme samenspel, niet in de laatste plaats dat van de ritmesectie. Maar eigenlijk is van een echte ritmesectie geen sprake maar van vijf gelijkwaardige muzikale stemmen. De saxofoon is het meest opvallende melodische instrument in dit gezelschap, maar de rol van de andere instrumenten wisselt.
Carneiro is duidelijk aanwezig maar soleert de zaak niet kapot. Integendeel: hij heeft oor voor de verrichtingen van de andere muzikanten en respondeert subtiel of juist duidelijk op de voorgrond, naar gelang naar wat de muziek op dat moment verlangt. Het opvallende geluid van de marimba werkt geenszins verstorend maar voegt een extra dimensie toe aan het geluid van het kwartet, dat met ogenschijnlijk gemak speelt, alsof de verschillende muzikale vondsten op natuurlijke wijze tot uiting komen, zonder stress, zonder haast maar met een expressiviteit die de muziek levendig en interessant houdt.
Mooi is dat in de muziek van dit kwintet duidelijk te horen is hoe technisch begaafd de muzikanten zijn, terwijl virtuositeit nergens het doel van de muziek is. Het vrij musiceren, de mogelijkheden van het samenspel onderzoeken, het geven en nemen van ruimte en het speelplezier zijn de muzikale factoren waar het om draait. Dat levert een puik jazz/vrije improvisatie-album op waarop bijna vanzelfsprekend de pannen van het dak worden gespeeld.
Opduvel 