Kontrans, 2020
Stemkunstenaar Jaap Blonk is zo ongeveer vanaf de eeuwwisseling elektronica gaan verwerken in zijn performances, composities en improvisaties. De tegenwoordig in Arnhem wonende muzikant heeft zijn eigen label Kontrans, waarop hij veel van zijn eigen muziek uitbrengt. Het label kent ook de serie Improvisers en die serie is inmiddels toe aan uitgave nummer acht, waarop Blonk te horen is in samenwerking met Lou Mallozzi en Ken Vandermark.
Laatstgenoemde behoeft eigenlijk geen introductie, is een van de grootheden van de moderne jazz- en vrije improvisatiescene in Chicago en speelde en speelt met een ongekend aantal muzikanten samen, waaronder de Nederlandse band The Ex, waar Blonk ook ooit mee samenwerkte. Op Improvisers speelt de Amerikaan klarinet, basklarinet, tenorsaxofoon en baritonsaxofoon. Minder bekend is Mallozzi, afkomstig is uit Chicago. Hij is muzikant en geluidskunstenaar en is niet alleen als uitvoerder te vinden op concertpodia, maar ook in musea en kunstgalerieën. Hij werkt samen met andere muzikanten maar ook met filmmakers. Op deze uitgave bestaat zijn inbreng uit draaitafels, cd’s, mixer, microfoon en orgelpijpen. Blonk is uiteraard te horen op vocalen en elektronica.
Het betreft hier een opname van een concert dat Blonk, Mallozzi en Vandermark op 21 november 2019 gaven in Elastic Arts in Chicago. De akoestische en elektronische klanken lopen kriskras door elkaar. In opener ‘Izzm Akoolll’, een solowerk van Blonk, is het een komen en gaan van elektronische klanken en opgenomen stemmen in combinatie met de onnavolgbare woordloze dictie van Blonk. De opgenomen stemmen stuiteren, Blonk lijkt erop te reageren in zijn zelfverzonnen taal en stemgeluiden en alles gaat met horten en stoten. In de vocalen klinkt soms verbazing door, soms een behoedzame zoektocht naar avontuur en soms een kinderlijk aandoende spontaniteit.
In ‘Aar Bien’ horen we Vandermark op basklarinet, bibberend, met een scherpe attaque. Mallozzi voegt stemmen toe en Blonk heftige ontregelende elektronica, wat voor Vandermark het teken is een hoger register op te zoeken om stevig weerwoord te bieden aan de harde elektronische klanken. Mallozzi lijkt er een sport van te maken om verschillende fragmenten zo kort te laten klinken dat ze niet te herleiden zijn tot hun oorsprong. De vocalen van Blonk klinken wanhopig zoekend en gepijnigd, om verderop om te slaan in sardonisch genoegen. De chaos aan het eind, waarin Vandermark lijkt te zijn overgestapt op baritonsax, is een glorieuze.
Vandermark weet met een blaastechniek zijn akoestische inbreng mooi te laten samengaan met spannende elektronica in ‘Mooivirrk’. Die elektronica klinkt soms als een wind die door het instrumentarium heen waait, maar in de muziek van dit drietal is niets zeker. Bovendien is al een nieuwe afslag genomen zodra je als luisteraar even stilstaat bij wat je zojuist hebt gehoord. Vandermarks klarinet piept, Blonks stem gromt, murmelt, zoemt en pruttelt en Mallozzi heeft een hele kermis aan geluiden in huis, die hij mondjesmaat aan de luisteraar voert, niet qua hoeveelheid maar qua tijdsduur per fragment. De elektronica van Blonk is wild en ongecontroleerd, wat voor Vandermark een perfecte trigger is om zijn klarinetspel te intensiveren. Zo stuitert de muziek alle kanten op behalve de voorspelbare. Je komt oren tekort.
‘Skradenn Vaa’ begint met inleidende schermutselingen van baritonsax en elektronica. De elektronische klanken schieten heen en weer, boven- en onderlangs en dwars door het saxspel heen. Het is een omgeving waarin Blonk zich thuisvoelt, want zijn vocalen klinken bevlogen en enthousiast. In alle hectiek klinkt de muziek optimistisch en het speelplezier spat ervan af. In een oogwenk begeeft het drietal zich echter op heel ander terrein zodra Vandermark een tweetonig motief herhaalt, een obscure wind door de muziek heen waait en de spanning om te snijden is. Niks optimisme, er schuilt onraad. Van daaruit wordt de positieve vibe toch weer opgepakt. Er zijn geen slachtoffers gevallen, of het moet een luisteraar zijn die de stortvloed aan indrukken niet meer aankan.
Met gefluit opent ‘Olo Zzaak Llib’, al is dat geluid afkomstig uit een kastje. Het werk van Blonk bevat zuigende, fluisterende en pratende stemgeluiden, klanken die ontleend zijn aan voorwerpen (zo klinkt het althans) en elektronische klanken. Geluiden kunnen van overal komen, elke willekeurige vorm aannemen en sterk aan de oppervlakte verschijnen of wegzinken in de diepte. Gemanipuleerde stemgeluiden worden van repliek gediend door Blonks keelklanken.
In slotstuk ‘Deivooa Brimm’ horen we weer het hele trio. Mallozzi speelt fragmenten van een lied af en legt daar opgenomen stemmen overheen. Vandermark brengt op tenorsax melodisch spel in het geheel, wat mooi contrasteert met de veelheid aan geluiden die Mallozzi tevoorschijn tovert: accordeon, vrouwelijke zang, flarden van gesprekken, fragmenten van liederen. Het is een drukte van belang en juist daarom een ideale voedingsbodem voor de geïmproviseerde zang van Blonk. Als bij toverslag maakt het rumoer plaats voor nieuwe klanken, die iets gemeens in zich dragen, waarna een rustpunt volgt waarin de spanning van het vorige moment nog doorklinkt. Blonk countert Vandermarks spel met keelklanken en hortende en stotende geluiden. En dan zijn we nog maar halverwege het stuk. Het muzikale parcours is onvoorspelbaar, steeds weet een van de leden van het trio de muziek een andere kant op te duwen, waar de andere twee in een fractie van een seconde op reageren. Subtiele toevoegingen zijn er, maar opvallender en talrijker in aantal zijn de bruuske onderbrekingen die ruw een andere klankkleur aan het geheel geven en een nieuwe richting bepalen.
De geïmproviseerde muziek van Blonk, Mallozzi en Vandermark is spontaan, kent geen vooropgezette structuur en is uitermate grillig. Elk van de muzikanten heeft zijn eigen muzikale taal en de conversatie tussen de drie muzikanten (en een enkele keer tussen Blonk en Blonk) is verwarrend, intrigerend en opwindend tegelijk. Het is een manier van communiceren met onconventionele middelen die soms leidt tot chaotische taferelen, maar daarin schuilt de kracht van deze muziek met avant-gardistische en anarchistische trekjes.
Opduvel 