A New Wave of Jazz, 2021
De Portugese bassist Gonçalo Almeida heeft Rotterdam als uitvalsbasis. Almeida is een bevlogen muzikant die zich thuis voelt in verschillende muzikale werelden en die zich geen beperkingen laat opleggen. Naast muzikant is de Portugees ook beeldend kunstenaar en labelbaas van het kleine DIY-platenlabel Cylinder Recordings. Zijn nieuwste album is echter verschenen bij het Belgische A New Wave of Jazz onder de titel Monólogos a Dois.
Albatre, LAMA, ROJI, Spinifex, Multiverse, Tetterapadequ, The Attic, The Selva, Cement Shoes, Low Vertigo, Ikizukuri, Bulliphant: het zijn namen van gezelschappen waar Almeida deel van uitmaakt(e) en waarvan de muziek uiteenloopt van jazz met een subtiele elektronische inslag tot kamerjazz tot robuuste freejazz tot jazz met een stevige rockinjectie. De bassist speelt zowel contrabas als basgitaar, afhankelijk van de stijl die gespeeld wordt en van waar de muziek om vraagt.
Almeida kan er dus flink de beuk ingooien, heeft een elektrische kant, maar die komt niet aan bod op dit solo-album. Monólogos a Dois is een persoonlijk album waarop veel op gevoel lijkt te gebeuren. ‘Gevoel’ is hier sowieso het toverwoord, want wat Almeida laat horen gaat niet om techniek en virtuositeit maar om emotie en zeggingskracht. Dat gebeurt in 12 improvisaties, waarvan het merendeel vrij kort is. De muzikale ideeën krijgen een passende uitwerking en overbodige fratsen worden achterwege gelaten. Zonder dat is Almeida’s ideeënstroom al groot en kleurrijk genoeg.
Het eerste stuk is wel vrij lang en laat de sound van de bas direct goed uitkomen, inclusief een nagalm die wordt veroorzaakt door de ruimte waarin het album is opgenomen, de Oude Kerk Charlois in Rotterdam. Almeida combineert lange gestreken klanken met korte melodieën, gebogen noten en pizzicato spel. Op het album laat hij ook regelmatig gestreken en pizzicato spel tegelijkertijd horen. Verschillende ideeën volgens elkaar op en hebben gemeen dat de schoonheid van de muziek nooit uit het oog wordt verloren. Almeida’s experimenteerdrift zit hem in de muzikale ideeën, in de manier waarop hij donkere zware tonen combineert met hoge klanken (die overigens niet iel klinken), in hoe hij de boventonen hun werk laat doen en in het zoeken naar nieuwe mogelijkheden om de klank van het instrument optimaal te kunnen benutten.
Almeida toont zich op zijn solo-album een verhalenverteller, waarbij hij in zijn eentje op de contrabas meerdere personages weet te scheppen. Luister naar het zevende stuk en het wordt direct duidelijk. In het zesde werk lijkt de bas een enkele keer op kousenvoeten weg te lopen, als een figuur in een cartoon, maar de Portugees blijft nooit te lang bij een idee hangen. Bovendien is hij in staat om meerdere elementen of meerdere emoties weer te geven in hetzelfde stuk en soms zelfs tegelijkertijd. In hetzelfde (zesde) stuk heeft de levendigheid een donkere ondertoon.
In de tweede improvisatie laat de bassist de grote klankkast werken, de diepte voelen die zo kenmerkend is voor de contrabas en deze bas tot zo’n intrigerend instrument maakt. In het tweede gedeelte van hetzelfde werk ligt de nadruk op melodische lijnen, die staccato worden gebracht of waarin juist (in contrast) de tonen hoorbaar door blijven klinken. Een speels element is te horen in het laatste stuk, waarin een gesprek tussen een kind en een volwassene lijkt te worden verklankt.
Almeida’s fijne gevoel voor melodie komt in meerdere improvisaties tot uiting en dat maakt Monólogos a Dois niet alleen een interessant album om naar te luisteren maar ook echt mooi en zeker niet ontoegankelijk. Dat wil overigens niet zeggen dat er geen weerbarstige elementen in de muziek zitten, maar die worden gedoseerd gebracht. Zo klinken grof gemalen klanken aan het begin van improvisatie XI en wordt het gedeelte van de snaren achter de kam benut in het negende stuk. In improvisatie nummer V speelt de akoestiek van de ruimte een belangrijke rol. De stilte achter de gespeelde noten is hier mede bepalend voor de sfeer. Je ‘hoort’ als het ware de grote ruimte waarin Almeida speelt en de rust waarmee hij zijn spel brengt.
In de vierde improvisatie verkent de bassist een thema om er vervolgens steeds meer van weg te lopen. Toch blijft dat thema hangen door de basistonen die blijven doorklinken, al betreft dat soms slechts het nagonzen in je hoofd. Vermelding verdient zeker ook improvisatie nummer VIII, waarin Almeida zijn spel aanvankelijk op prachtige wijze klein, subtiel en fragiel weet te houden, waarbij je je als luisteraar dichtbij het grote maar gevoelvolle instrument bevindt. Daarna volgen rollende klanken en verlaat Almeida het basisidee op weg naar een nieuw muzikaal pad.
De muziek op Monólogos a Dois is zozeer niet te kenschetsen als jazz of als klassiek; het gaat om moderne geïmproviseerde muziek die zijn eigen leven leidt. Almeida’s muzikale vocabulaire is zeer uitgebreid en het is daarom des te knapper dat de verschillende improvisaties op het album een zekere samenhang vertonen. Het uitgangspunt van de muzikant is duidelijk, het gevoel voor melodie is verfijnd en zowel de diepte als het bereik van het instrument wordt volop benut op dit fantasierijke en ronduit prachtige solo-album.
Opduvel 