Phonogram Unit, 2020
De Portugese jazzscene blijft er een om in de gaten te houden. De afgelopen jaren zijn veel interessante albums uitgebracht en puike concerten gegeven door muzikanten die zich tot de in of rondom hoofdstad Lissabon geconcentreerde jazzscene mogen rekenen. Steeds melden zich nieuwe muzikanten of ontstaan nieuwe combinaties van musici die de scene van vers bloed voorzien en levendig houden. Overigens beperkt een deel van de muzikanten zich niet louter tot het spelen van jazz.
Tot die laatste categorie muzikanten behoort gitarist Jorge Nuno. Hij is de gitarist van de avant-garde psychedelische band Signs of the Silhouette en van de eveneens pychedelische wegen verkennende bands Dead Vortex en Uivo Zebra. Een reis naar Sao Paulo leverde het album Hãl op, waarop de gitarist in duoverband is te horen met de Braziliaanse percussionist Marcio Gibson, en een tweede reis leidde tot het verschijnen van het album Sao Paulo, een samenwerking met drie Braziliaanse muzikanten en de eerste release van de Jorge Nuno Connection, een serie waarin de gitarist samenwerkingen zal aangaan met muzikanten uit verschillende plaatsen op de wereld. Eerder dit jaar was Nuno te horen op een split-tape met het Nederlandse Lärmschutz. De Portugees speelt op die uitgave akoestische gitaar in een intieme setting.
Ook in het No Nation Trio speelt Nuno akoestische gitaar. Zijn kompaan uit Uivo Zebra Hernâni Faustino speelt contrabas en João Valinho is te horen op drums en percussie. Laatstgenoemde en Nuno speelden onlangs nog samen op Anthropic Neglect, een cd van een kwartet dat verder bestaat uit José Lencastre en Felipe Zenícola. Valinho is geïnteresseerd in vrije muziek en sonische exploraties, waarbij zijn spel zich kenmerkt door een soepele experimenteerdrift. Faustino speelde oorspronkelijk basgitaar in alternatieve rockbands, maar is zich gaan toeleggen op geïmproviseerde muziek en de contrabas. Hij speelt onder meer in het RED Trio.
De rockachtergrond die in het No Nation Trio aanwezig is, klinkt maar mondjesmaat door op het onlangs verschenen debuutalbum Habitation. Met de kleine bezetting houdt het trio de muziek ook redelijk klein, experimenteel en speels. De experimenteerdrift vindt plaats binnen een geïmproviseerd maar ook enigszins gestructureerd kader, waardoor de improvisaties in een vloeiende omgeving plaatsvinden, een omgeving waarin elk geluid van gelijke importantie is. Zo ontstaat muziek die niet schreeuwend om aandacht vraagt maar die afdwingt met avontuurlijk en inventief spel.
De vier stukken op het album hebben geen titel. In het eerste stuk is Nuno wrijvend en plukkend in de weer, terwijl Faustino een steady en staccato ritme hanteert. Valinho is overal met dekseltjes, snaredrum, belletjes en andere percussieve instrumenten. De snaren van de gitaar worden verderop achter de kam beroerd, waar ze kort bespannen zijn en dus hoge klanken voortbrengen. Faustino handhaaft zijn ritme, maar varieert nu de lengte van zijn tonen. Het percussieve element wordt door zowel Valinho als Nuno verzorgd. Zonder dat sprake is van een stuk op luid volume, is sprake van een behoorlijk energieke eerste improvisatie.
Het tweede stuk is heel anders van aard. Het tempo ligt beduidend lager en er hangt een sombere, ietwat bluesy sfeer. De bas klinkt diep, drums en percussie tikken en tinkelen, terwijl de akoestische gitaar op traditionele wijze wordt bespeeld, akkoorden aanslaand en tokkelend. Gaandeweg slaat de sfeer om, verdwijnt de melancholie en wordt het spel bedrijviger, waarbij vooral Valinho zich laat gelden als onvermoeibaar: elk object in zijn buurt lijkt hij te beroeren met zijn vrije ritmische opvatting. Nuno laat nu ook afgeknepen noten horen en Faustino bespeelt zijn bas met een strijkstok, daarmee licht dissonante harmonieën scheppend. De andere twee muzikanten passen hun spel hierop aan en daardoor keert de melancholieke inslag terug in het stuk.
De derde improvisatie is het langste stuk op Habitation. Het stuk begint zachtjes en spannend, met schurende klanken van cymbalen, een strak en minimaal ritme van de gitaar en een als percussie-instrument gebruikte klankkast van de bas. Verderop worden bekkenslagen en gestreken basklanken toegevoegd, terwijl de gitaar langzaam meer ruimte inneemt, nog steeds op laag volume. Het stuk ontwikkelt zich als een ondergronds broeiend veen: je ziet rook maar de brand zelf verplaatst zich onzichtbaar en gevaarlijk. Het trio vult niet alles in, laat ruimte in zijn muziek en bouwt de spanning tergend langzaam op. De rolverdeling tussen de muzikanten is gelijkwaardig. Zo klinken bijvoorbeeld de strijkende bewegingen van de contrabas even luid als het spel van de gitaar, dat niet zozeer geënt is op melodie maar meer op experiment, ritmiek en intensiteit. De muziek blijft daardoor iets abstracts houden, hoewel het melodische aspect zeker niet helemaal afwezig is. Het zit zelfs in het percussiespel van Valinho, die zijn slagen en de dynamiek afwisselt. De muziek wint gaandeweg aan expressiviteit, maar leidt niet tot een uitslaande brand. Het blijft broeien.
Echt minimaal klinkt No Nation Trio in het laatste stuk. Valinho wrijft met brushes over zijn snare, Nuno produceert slechts een paar hoogstnoodzakelijke noten en Faustino respondeert daarop al even spaarzaam. Met een paar ferme basdrum-stoten wordt een funeral doom-tempo neergelegd. De muzikale invulling wordt langzaam groter, ook als de zware klanken wegvallen, maar de muziek blijft behoedzaam klinken. De spanning kruipt onderhuids en het experiment is aftastend en bedachtzaam onderzoekend. Pas in het laatste gedeelte nemen de bedrijvigheid en het volume toe, maar net als in de vorige improvisatie verkiest het trio ook hier de broeierige sfeer boven een luide climax. Het zorgt ervoor dat de spanning tot de laatste seconde blijft hangen.
Op Habitation stelt ieder van de drie muzikanten zijn kunnen in dienst van de muziek als geheel. Het individuele element is zeker belangrijk en ook duidelijk aanwezig, waarbij de inbreng van eenieder even groot is, maar het totaalplaatje prevaleert. De experimentele en onderzoekende inslag leidt niet tot gepriegel op de vierkante millimeter maar tot vier bewogen en spannende improvisaties van een hecht trio waarvan de muzikanten zich ogenschijnlijk moeiteloos aanpassen aan veranderingen in de muzikale omgeving. Het zijn veranderingen die als vanzelf voortkomen uit het spel van het drietal en die je als luisteraar meevoeren op een enerverende muzikale reis.
Opduvel 