Moving Furniture, 2020
Een ansichtkaart van een kleine plaats in Spanje vormt de inspiratie voor Orphax’ nieuwe album En De Stilstaande Tijd. Sietse van Erve (= Orphax) bezocht de plek tijdens zijn studie geologie in 2001. Hij werd gegrepen door de afbeelding, die de plaats laat zien tijdens het begin van de jaren zestig en die hem een gevoel van vrijheid gaf. Van Erve geeft daarbij aan dat het te maken kan hebben met een gevoel van nostalgie of van een verlangen naar een verleden dat er in feite nooit was.
De afbeelding, titel en beschrijving passen mooi in datgene waar Orphax muzikaal voor staat. De in Amsterdam wonende Tilburger heeft als ultieme doel om met zijn muziek bij de luisteraar het bewustzijn van ruimte en tijd te weg te nemen. In de statische muziek is verandering ondergeschikt aan de luisterervaring. En De Stilstaande Tijd is zo’n werk en sluit wat dat betreft aan op eerdere Orphax-albums als Time Waves, 2.20 en Live Circles. De bewegingen zijn minimaal (ze zijn er wel) en de luisteraar kan opgaan in de lange drone zonder gestoord te worden door opvallende veranderingen in klankkleur. Die veranderingen geschieden geleidelijk, bijna ongemerkt.
In die zin wijkt het nu op vinyl uitgebrachte album af van de twee voorgangers, Embraced Imperfections en Mijmeringen, waarop de muziek juist meer bewegingen laat horen en in het geval van Mijmeringen zelfs onrustige en noisy vormen aanneemt, daarmee de geestesgesteldheid net voor het slapengaan verklankend. Het contrast met En De Stilstaande Tijd kan haast niet groter zijn, al blijft het hoorbaar Orphax.
Op de nieuwe plaat staan twee stukken die allebei de conceptuele benaderwijze van Van Erve bevatten, maar verschillend zijn van klankkleur en opbouw. Overeenkomst is dat ze beide geladen zijn met emotie. Dat is geen emotie die er dik bovenop ligt, maar een die je gewaarwordt naarmate je langer naar de muziek luistert. Er schuilt een zekere melancholie in de klanken die Orphax samenvoegt en presenteert. Het is geen onprettige melancholie, maar een bitterzoete emotie waarin je kunt gaan hangen. Van Erve noemt het nostalgie en daar zit wel wat in.
Het eerste stuk start met een opkomende drone, die langzaam met meer klanken wordt gevuld, maar qua klankkleur gelijkmatig overkomt. De gelaagde drone doet aan het geluid van een orgel denken. Bij aandachtig luisteren blijkt het stuk minder minimalistisch dan je bij een eerste vluchtige beluistering zou bevroeden. In de drone vindt constant beweging plaats, in de diepte en zodanig vormgegeven dat het statische oppervlak niet wordt verstoord. De lichte dissonantie die is waar te nemen in de samenstelling van klanken, zorgt voor dat beetje spanning dat nodig is om de statische muziek boeiend te houden. Dat is overigens iets waar Orphax altijd wel in slaagt: een randje aan de muziek geven dat de oren aanhoudend doet spitsen.
Aan het einde van het eerste stuk voegt Orphax ruis toe aan de drone, die stopt waarna het stuk eindigt met louter ruis. ‘En De Stilstaande Tijd Twee’ begint met harde, indringende klanken die doen vermoeden dat Van Erve in dit werk een heel andere richting op zal gaan dan in het eerste stuk. Echter, na zo’n tweeënhalve minuut sterven de luide klanken weg om plaats te maken voor zachtere, meer introspectieve klanken. De drone is nu minder vol dan in het eerste stuk, maar heeft een nog grotere emotionele impact. Basklanken klinken zacht in de diepte en de beweging bevindt zich opnieuw onder het oppervlak, zodanig dat je enige moeite moet doen om alle finesses van de ontwikkeling die de muziek doormaakt waar te nemen. Het harde begin zit nog in het achterhoofd en draagt daardoor tot aan het einde toe bij aan de luisterervaring.
Het is knap hoe Orphax, uitgaande van een vaker beproefd concept, steeds nieuwe wegen vindt om zijn muziek een muzikale en emotionele waarde mee te geven die ervoor zorgt dat elk nieuw werk zijn eigen aantrekkingskracht heeft. Hij blijft een ambient/drone-muzikant in pure vorm maar maakt wel een ontwikkeling door binnen de kaders van het genre. De laatste tijd leidt dat tot uitzonderlijk mooie resultaten en op die regel is En De Stilstaande Tijd geen uitzondering.
Opduvel 