Spleen Coffin, 2020
Op 24 november 2016 overleed de innovatieve componiste en muzikante Pauline Oliveros op 84-jarige leeftijd. Oliveros was een vernieuwer, introduceerde onder andere ‘deep listening’ en ‘sonic awareness’ en was ook geïnteresseerd in de mogelijkheden van elektronica. Zij nam haar eigen plaats in in de muziekwereld en experimenteerde met ambient en drone, minimal music, tapemuziek en elektro-akoestische muziek. Daarnaast was zij een pionier als het gaat om de accordeon, een instrument dat in haar handen verre bleef van het oubollig karakter dat nog wel eens (ten onrechte) eraan wordt toegeschreven.
Vier jaar na haar dood verschijnt bij het label Spleen Coffin de lp Telematic Concert. Daarop werkt de Amerikaanse samen met de uit de Argentijnse hoofdstad afkomstige Alan Courtis, die Oliveros in 1994 ontmoette toen zij een deep listening-workshop gaf in Buenos Aires. Sindsdien waren de twee muzikanten bevriend. Courtis studeerde klassieke gitaar, piano, muziektheorie. In 1993 richtte hij de band Reynols op, waarvan tot 2004 zo’n zestig uitgaven zijn verschenen. Daarnaast is hij vanaf de jaren negentig muzikaal actief onder de naam Anla of Alan Courtis en zijn onder die namen een kleine tachtig albums verschenen. De man uit Argentinië heeft daarbij vaak de samenwerking met andere muzikanten gezocht.
De samenwerking tussen Oliveros en Courtis op Telematic Concert is een ongebruikelijke, in ieder geval in het pre-coronatijdperk. Het betreft hier een concertregistratie van een performance die werd gegeven in het kader van het Dream Festival van het Deep Listening instituut in oktober 2009. Oliveros was tijdens de performance live aanwezig in de zaal in Kingston, New York, terwijl Courtis via een digitale verbinding vanuit Buenos Aires zijn bijdrage leverde. Zo wisselden de muzikanten hun klanken uit, Oliveros op accordeon en Courtis op een niet-besnaarde gitaar, waarmee hij feedbackgeluiden creëerde.
De live-performance is nu, bijna elf jaar nadat het concert plaatsvond, vastgelegd op geluidsdrager. De geluidsopname is niet van de allerbeste kwaliteit, maar dat draagt bij aan het live-gevoel waarbij ook de ruimte waarin Oliveros zich bevond een onderdeel is van de muziek. De tand des tijds blijkt geen vat te hebben op de muziek van de twee geluidskunstenaars; hun muziek is tijdloos en het blijft een enerverende bezigheid om ernaar te luisteren. De muziek heeft raakvlakken met vrije improvisatie, avant-garde en ambient/drone en de manier waarop de twee hun klanken combineren, zorgt voor gespitste oren en heftige gemoedsbewegingen.
Dat laatste komt niet omdat de muziek van Oliveros en Courtis is geladen met emotie. Dat is de muziek niet. Wel raakt de muziek je als luisteraar door de vernieuwingsdrang die eraan ten grondslag ligt én door de soms ongemakkelijk over en langs elkaar schuivende klanken. Zeker in het begin moet je er even aan wennen en lijken de muzikanten zich te bekwamen in het produceren van dissonante klanken en lawaaiige noise. Hoe harder je de muziek afspeelt, hoe meer dat laatste aspect naar voren komt. En hoe vaker je de muziek hoort, hoe groter de opwinding over wat je hoort.
Die opwinding ontstaat doordat de muziek er is, niet doordat die een gestage ontwikkeling doormaakt of werkt met climaxen of spanningsbogen. Het is geïmproviseerde muziek die zich niets aantrekt van muzikale wetten of conventies. Het experiment, het klankonderzoek vormt de boventoon, al het andere lijkt niet belangrijk. Er is de muziek op het moment dat je ernaar luistert en erna, als de klanken nagonzen in je hoofd en je terugdenkt aan wat er allemaal voorbijgekomen is in de ruim 36 minuten die Telematic Concert I en II samen in beslag nemen.
Courtis toont zich respectvol naar, maar niet geïntimideerd door de accordeon-drones van Oliveros. Hij legt er soms ronduit agressieve en tegendraadse klanken overheen, waarbij hij in het eerste stuk meer percussief in de weer is dan in het tweede stuk. De feedbackgeluiden voegen een extra dimensie toe aan het accordeonspel of werken als ontregelende factor. Toch zijn er ook passages waarin de klanken van beide muzikanten harmoniëren, al is het zelden op een conventionele manier. Daarnaast speelt het duo met dynamiek: er zijn een paar zachte en rustige gedeelten die contrasteren met de luidruchtige frasen waarin overstuurde klanken de oren van de luisteraar niet sparen.
Verwondering, bewondering en opwinding strijden om voorrang bij het beluisteren van de muziek van Oliveros en Courtis. Telematic Concert vraagt wel wat van de concentratie, maar wie tot aandachtig luisteren in staat is en een open geest heeft als het gaat om experimentele muziek, wordt voor zijn of haar inspanning rijkelijk beloond. Het is geen gemakkelijke kost, maar wel fascinerende muziek.
Opduvel 