Staaltape/Hellend Vlak, 2020
De serie Kantoor is een door Rinus van Alebeek opgezet project waarin muzikanten en kunstenaars ieder een twintig minuten durende selectie uit hun gevonden cassettes presenteren. Die cassettes kunnen overal vandaan komen en zeer verschillende opnamen bevatten. Het bijbehorende zine geeft achtergrondinformatie bij de muziek of opnames. De opnamen zijn gedupliceerd op gebruikte C-90 cassettebandjes en tape en zine zijn verschenen in een oplage van zestig stuks.
Inmiddels is de serie toe aan deel vier, uiteraard gecureerd door Van Alebeek. Jeroen Diepenmaat is verantwoordelijk voor de layout en het design. Het zine telt 26 pagina’s, is eenvoudig van opzet en te vergelijken met oude gestencilde magazines uit de jaren zeventig en tachtig. De release betreft een samenwerking van cassettelabel Staaltape en uitgeverij Hellend Vlak. Het is een kleinschalig en sympathiek concept, maar levert het ook interessant luister- en leesvoer op?
Die vraag kan volmondig met ‘ja’ worden beantwoord. Tape en zine zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden (zelfs het cassettehoesje is vastgemaakt aan het zine), waarbij de achtergrondinformatie bij de opnames noodzakelijk is om de geluiden te kunnen duiden. De geluidskwaliteit van de opnamen is wisselend, maar dat is onderdeel van het project. Onvolkomenheden of verval, zoals taperuis, dofheid en vaagheid, horen bij de geluidskunst die wordt gepresenteerd.
De Italiaanse muzikante Michele Mazzani focust in haar muziek op avant-garde, noise en experimentele klanken. Onder de naam Dona Ferentes heeft zij sinds 2010, al dan niet in samenwerking met anderen, een flinke hoeveelheid muziek uitgebracht, meestal op cassette of cd-r. Zij speelt, volgens eigen zeggen, meestal met willekeurige tapes die ze met totaal willekeurige effectpedalen bewerkt om zo te proberen te ontsnappen aan chaos. In de collage die zij voor het project van Alebeek heeft gemaakt, geeft zij een inkijkje in haar persoonlijkheid en leven en dat doet zij aan de hand van korte fragmenten waarin onder andere Nirvana, The Cranberries, Alban Berg en Pavarotti te horen zijn, evenals Italiaanse liedjes, disco en een gitaarcover van Burzum, maar ook wat abstractere muziek of geluiden en opnamen van gesprekken. Het is een aaneenschakeling van willekeurige fragmenten, maar het is zeer genietbaar. Alsof er een eigen werk ontstaat, bestaande uit field recordings, al zijn dat geen natuurgeluiden of sfeerschetsen, maar muziek en pratende mensen. Je kunt het over je heen laten komen of er je eigen verhaal van maken.
Marta Zapparoli is een Italiaanse, maar vanuit Berlijn opererende experimentele geluidskunstenaar, improvisator, performer en autodidactisch onderzoeker. In haar werk maakt zij gebruik van zelf gemaakte geluidsopnamen, die zij vastlegt met behulp van een breed scala aan apparaten, microfoons, antennes, radio-ontvangers, detectoren en ultrasonische apparatuur met onconventionele technieken. Ze gebruikt de opgenomen signalen tijdens live-optredens met reel-to-reel bandmachines en -recorders om sterk verhalende sonische stukken te creëren. In de twintig minuten die haar zijn toebedeeld, kiest Zapparoli voor een minder snelle opeenvolging van fragmenten dan Mazzani. De fragmenten worden ook gescheiden door een korte stilte. Achter elk fragment schuilt een herinnering of anekdote die door Zapparoli wordt verteld in het magazine. Dat betekent dat de fragmenten wat minder aan de verbeelding overlaten dan die van Mazzani. Toch werkt het, juist doordat achter elk fragment (variërend van BBC-documentaires tot het geluid van een walvis tot opnamen van de band van Zapparoli’s vader) een verhaal schuilt.
Alan Courtis is een uit Buenos Aires afkomstige componist, muzikant en geluidskunstenaar die een van de oprichters is van de band Reynols (aanvankelijk Burt Reynols Ensamble). Daarnaast is hij vanaf de jaren negentig muzikaal actief onder de naam Anla (of Alan) Courtis en zijn onder die naam een kleine tachtig albums verschenen. De man uit Argentinië heeft daarbij vaak de samenwerking met andere muzikanten gezocht. Hij verbleef enige tijd in Zweden, waar hij onder andere het geweldige album Buchla Gtr opnam. Een paar tapes waaruit hij put voor zijn bijdrage aan Kantoor 4 heeft hij gevonden in tweedehandszaken in Malmö. De andere tapes waar hij gebruik van heeft gemaakt, zijn gevonden in zijn thuisland en in de Verenigde Staten. Courtis maakt van verschillende fragmenten een mix. Dat betekent dat niet fragmenten zomaar achter elkaar zijn geplakt, maar dat elke cassette meerdere keren aan de beurt komt. In gedeelten van het werk vormen bijgeluiden van de cassettes een belangrijk onderdeel en soms worden ze het hoofdbestanddeel van wat je hoort. Fragmenten gaan onder andere over taal en slechts een enkele keer klinkt muziek. Sommige overgangen zijn ruw, wat wel past bij het parcours dat de Argentijn uitstippelt.
Wat moeilijker te bevatten zijn de fragmenten die de Russische kunstenaar/muzikant Wassily Bosch heeft geselecteerd, tenzij je de Russische taal machtig bent. De opnamen bevatten veel pratende mensen, plus wat abstracte geluiden en soms een muziekfragment. Eén van de fragmenten komt van een grammofoonplaat, waarvan de krassen duidelijk hoorbaar zijn. De 20 minuten van Bosch lijken wat lastiger door te komen door een gebrek aan inzicht, maar op dat moment biedt het zine uitkomst. Daarin tekent de Rus op dat de collage inderdaad lijkt te bestaan uit willekeurige geluiden uit het verleden die niemand echt wil horen, maar dat er – zonder dat Bosch daar bewust op heeft aangestuurd – iets van symboliek in is geslopen. De opnamen gaan van de kindertijd van de hersenfunctie en zinloze en meestal onoprechte dingen van jongeren en volwassenen, tot het verliezen van het vermogen om een goede zin te formuleren, om iets zinvols uit te drukken. Dat laatste aspect wordt weergegeven in stukken van interviews met twee mensen die lijden aan dementie. Met die wetenschap ga je toch iets anders luisteren en dan blijkt de collage, hoewel niet te verstaan, ineens te gaan leven en te passen in een context.
Naast de geluidscollages op tape en geschreven teksten en foto’s in het zine van de hierboven genoemde vier muzikanten/kunstenaars, bevat het zine ook schriftelijke en visuele bijdragen van Van Alebeek en Giada dalla Bontà. Met 26 overzichtelijke pagina’s op A5-formaat is het zine een handzaam kunstwerkje op zich. De auditieve bijdragen kun je zien als geluidskunst, maar ook opvatten als zomaar een aaneenschakeling van geluiden, stemmen en muziek. Het is ongedwongen en misschien daarom wel zo pakkend.
Opduvel 