SØVN, 2020
Van de immer productieve elektronicapionier Rutger Zuydervelt komt weer een nieuw album uit, getiteld Luchtwezen. Het is er een waarvoor hij de naam Machinefabriek gebruikt en het betreft een samenwerking met Berlinde Deman, tubaspeler bij de atypische Belgische bigband Flat Earth Society. Het album wordt uitgebracht door SØVN Records, een Italiaans label, hoewel men zelf aangeeft dat het label geen specifieke thuisbasis heeft en zich voornamelijk met muziek bezighoudt, maar andere kunstuitingen niet uitsluit.
De samenwerking van Machinefabriek en Deman is een bijzondere, want beide muzikanten bespelen instrumenten die niet direct voor de hand liggen. Zuydervelt is – samen met wat elektronica – te horen op het Hess kerkorgel van de Oude Kerk Charlois, gelegen in Rotterdam-Zuid. Deman zingt en bespeelt de serpent, een oeroud blaasinstrument dat wordt gezien als een voorloper van de tuba en de euphonium. De serpent heeft een mondstuk, maar is gemaakt van hout en is gevormd als een slang.
De bijeenkomst van de twee muzikanten zou hebben moeten plaatsvinden in de Oude Kerk Charlois zelf, tijdens een liveconcert georganiseerd door Wijnbar Koffie & Ambacht, maar Covid-19 gooide roet in het eten. Daardoor werd het tweetal gedwongen om de fysieke samenkomst om te zetten in een virtuele. En dus is Luchtwezen een studio-opname. Het resultaat is er niet minder om.
Wie de muziek van Machinefabriek kent, zal niet verrast zijn dat het kerkorgel in de handen van Zuydervelt geen majestueuze klanken oplevert. De Rotterdammer weet na een vrij vol klinkend begin met het instrument kleine muziek te maken, met reliëf en inclusief subtiele elektronische toevoegingen. Het mechanisme van het orgel klinkt mee, zoals het klikken van de orgeltoetsen. In plaats van te luisteren in een grote kerk met een galmende akoestiek, waan je je dicht bij het instrument en de muzikant.
Met de orgelklanken maakt Machinefabriek drones die variëren in aantal lagen en in zwaarte. Enkele slagen op de toetsen zijn hoorbaar, maar het is vooral de drone die bol staat van de spanning. Mooi is hoe steeds duidelijk blijft dat de klanken van een kerkorgel afkomstig zijn. Het klikken van de toetsen zorgt voor percussieve accentuering.
Na ruim vijf minuten klinkt meer elektronica door in de muziek. Dissonante samenklanken op het orgel worden niet geschuwd. Daarna sleept de muziek zich voort, langzaam maar gestaag en met een duistere en doomy sfeer, waarbij de klikgeluiden het tempo aangeven. Met hoge en mysterieuze klanken zorgt Zuydervelt echter voor licht aan het eind van de donkere tunnel. Adem ruist.
Na ruim 11 minuten horen we de stem van Deman: eerst voorzichtig, bescheiden en woordloos, later ook woorden vormend, al zijn die niet te verstaan. De vocalen dragen bij aan het mysterie. De drone is weggevallen, klanken komen nu op en sterven weg. Even is er geen voorgrond, alleen klanken verder weg, op de achtergrond. Het werkt spanningsverhogend, zeker als uit de diepte klanken aan de oppervlakte verschijnen.
Een pulserende drone lost op in een dreigende onweerswolk. Het licht lijkt helemaal verdwenen, maar door het spel van Deman op de serpent is een streepje licht zichtbaar. De klank van het instrument is donker, maar de melodie zorgt voor verlichting. Een pulserende orgeldrone wordt luider. Alles geschiedt met een zekere rust, maar onder de kalmte ligt de dreiging.
Na circa twintig minuten is een melodie hoorbaar in het orgelspel, een eenvoudig motief waaromheen fijngevoelige en speelse accentjes klinken en waar het serpentspel doorheen geweven wordt. Verderop gaan orgel en serpent samen op. Het is licht geworden. De voorzichtige melodie mondt uit in een kleurrijke, vrij lichte drone, die vervolgens gevuld wordt met nieuwe lagen. Het orgel speelt een traag motief inclusief geluiden van het mechaniek. Even later komt de stem van Deman weer opzetten. Voetstappen klinken en er lijkt een deur te piepen en dicht te slaan. Vlucht er iemand? De dreiging neemt enorm toe.
Zo eindigt Luchtwezen op spannende wijze, alsof er nog iets opgelost moet worden. Niets weerhoudt je er echter van om het stuk nogmaals op te zetten, om dit muzikale landschap nog een keer te verkennen. Machinefabriek en Deman prikkelen de nieuwsgierigheid, ook bij de vijfde of zesde luisterbeurt. Het aparte instrumentarium en de fijnzinnige inbreng van elektronica en stem staan garant voor een half uur opzienbarende en betoverende muziek.
Opduvel 