Patalax, 2020
Het in Polen gevestigde Patalax is een sublabel van Pawlacz Perski, waarop recentelijk het prachtige Runo van Wojtek Traczyk is verschenen. Patalax streeft ernaar om de tape-uitgaven binnen een nieuwe, bredere context te plaatsen. Het grafisch ontwerp van elke release is gebaseerd op handgemaakte tekeningen, die elementen zijn van een groter, in detail coherent geheel, als een soort universum. De cassettes worden in cycli uitgegeven, waarvan de eerste is gewijd aan het fenomeen spiritueel leiderschap en een reflectie is op het onderwerp van algemeen begrepen macht.
Kaznodzieja van Fischerle is de derde uitgave in de eerste cyclus. Fischerle is het eenmansproject van Mateusz Wysocki, die samen met Lech Nienartowicz het cassettelabel runt. Wysocki is muzikant en producer, waarbij zijn creatieve interesses uiteenlopen. Onder meer elektro-akoestische muziek, geprepareerde veldopnames, dub-techno, instrumentale hiphop en radiodrama gewijd aan onder andere etnische minderheden behoren tot de interessegebieden van de Pool. Hij is ook auteur van twee kinderboeken.
De muziek op Kaznodzieja heeft een interessante ontstaansgeschiedenis. Wysocki ontmoette de Duitse muziekarcheoloog Arnd Adje Both, die zich in zijn onderzoek bezighoudt met Azteekse instrumenten uit de stad Teotihuacán, van welke stad tegenwoordig slechts ruïnes resteren. Van de instrumenten zijn klei-reconstructies gemaakt, maar het ontbreekt aan leesbare referentiepunten met betrekking tot de werking van de oorspronkelijke instrumenten. Het prachtige geluid van de reconstructies in combinatie met het ontbreken van referentiepunten, inspireerde Wysocki om als Fischerle het album op te nemen. Daarop probeert hij – zoals hij dat noemt – patalax-tribalisme te combineren met compositorische behandelingen die zijn ontwikkeld op plaatsen die daadwerkelijk op de kaart bestaan.
Is de ontstaansgeschiedenis van de muziek interessant, de muziek zelf is dat ook. Meer dan dat zelfs, want Fischerle weet met de klanken van het verre van alledaagse instrumentarium zijn eigen muzikale wereld te scheppen, waarin geluiden uit de oude tijd terug zijn te horen, maar toch vooral moderne muziek wordt gemaakt, met invloeden vanuit verschillende muzikale disciplines, zoals techno en dub. Het maakt Kaznodzieja (wat ‘Prediker’ betekent) een vreemd, moeilijk te categoriseren, maar ook fascinerend plaatje.
Fischerle maak het de luisteraar en de scribent niet makkelijk. Waar luister je precies naar? Onbekendheid met het instrumentarium maakt een beschrijving lastig. Wel is duidelijk dat het vaak gaat om percussieve instrumenten, wat goed te horen is in het eerste deel van ‘Księżycowa Maska'(‘Maanmasker’). Daarna laat Wysocki moderniteit toe middels een ritme, waarop dansen echter lastig is doordat het een gebroken ritme betreft. Toch klinkt de muziek techno-achtig, maar met tribale invloeden. Het is een mooie combinatie van klanken, en door subtiele toevoegingen van percussieve elementen en elektronische bewerking is het stuk steeds in beweging, gebeurt er steeds iets. In het laatste gedeelte komen blaasinstrumenten (fluiten) naar voren, waardoor de aandacht weer naar oude tijden wordt verlegd. Maar ook daar stoeit de muzikant op intrigerende wijze mee.
Ook in ‘Nić Kłamstwa’ (‘Draad van Leugens’) weet Fischerle een fraaie mix te maken van klanken, waarbij de repeterende ritmische component belangrijk is, maar de sfeer ook wordt bepaald door geluiden daar om- en overheen. Je waant je soms in een jungle met een grote biodiversiteit, maar ook met andere, door menselijke hand gemaakte geluiden. Ook klinkt een zekere dreiging door in de muziek.
‘Tłum’ (‘Menigte’) is elektronischer van aard. Wat heet: de breakbeats vliegen je om de oren en de ritmische variëteit wekt niet alleen bewondering maar zet ook spieren in beweging. Stilzitten is moeilijk. Fischerle weet muzikale complexiteit en diepgang te koppelen aan aanstekelijkheid. Rust krijg je als luisteraar niet: de muziek is zeer gedetailleerd en steeds weet Wysocki je verwachtingen te logenstraffen door nieuwe geluiden in te brengen en subtiel de ritmische koers te verleggen, terwijl de dansbaarheid van de beats intact blijft.
‘Uległość’ (‘Onderwerping’) is een duidelijk afwijkend stuk ten opzichte van de andere drie tracks. Weg zijn de ritmische patronen. In plaats daarvan horen we instrumenten die langs elkaar heen schuren en wrijven, met in westerse oren dissonante harmonieën tot gevolg. Het kan afschrikken, maar geoefende oren zullen de schoonheid vrij snel ontdekken. Geluiden doen soms denken aan panfluiten, maar ook aan een klein draaiorgel. In elk akkoord dat wordt gecreëerd, hangt een enorme spanning.
Kaznodzieja is een kort maar toch veelomvattend album. Dat veelomvattende zit hem in de rijkdom aan klanken, de ritmische complexiteit, de inspiratie en de grondslag voor het maken van dit album en de thematiek over leiderschap. Dat laatste is nog niet aan de orde gekomen en is ook wat moeilijk te bevatten. Op de bandcamp-pagina (zie de link onder dit stuk) staat een kort stuk erover. Belangrijkste is natuurlijk dat alle ideeën zijn gegoten in vier uiterst boeiende muzikale werken die zowel een intellectuele als een fysieke sensatie teweegbrengen.
Opduvel 