WhyPlayJazz, 2020
Elias Stemeseder is een Oostenrijkse keyboardspeler (piano en synthesizers) en componist, die enige tijd in Berlijn heeft geresideerd van daaruit is vertrokken naar New York. Hij opereert in een omvangrijk muzikaal idioom en werkte samen met onder andere John Zorn, Greg Cohen, Philipp Gropper, Anna Webber en Robert Landfermann. Hij leidt zijn eigen kwartet (met Eldar Tsalikov, Igor Spallati en Ugo Alunni) en is ook te vinden in Jagged Spheres (met Anna Webber en Devin Gray) en Eyebone (met Nels Cline en Jim Black). Laatstgenoemde heeft zijn eigen trio, waarin Stemeseder ook actief is (naast Thomas Morgan).
Drummer en componist Max Andrzejewski woont in Berlijn. Hij houdt zich bezig met jazz, rock, eigentijdse compositie en geïmproviseerde muziek.
Hij heeft zijn eigen band Hütte en vormt de helft van het experimentele duo Training. Daarnaast speelt hij in Abacaxi (met Julien Desprez) en de experimentel surfband Expressway Sketches. Ook werkte hij samen met onder meer Charles Gayle en Kalle Kalima. Als componist maakte hij werken voor diverse festivals en ensembles.
Op het Duitse label WhyPlayJazz verschijnt nu Light/Tied, waarop Stemeseder en Andrzejewski verantwoordelijk zijn voor de composities en ook zelf spelen, naast vier andere muzikanten: Biliana Voutchkova (viool), Lucy Railton (cello), Christian Weidner (altsaxofoon) en Joris Rühl (klarinet en basklarinet). De negen composities zijn door Stemeseder en Andrzejewski onafhankelijk van elkaar gecomponeerd, daarbij gedeeltelijk werkend vanuit hetzelfde bronmateriaal. Vervolgens werden stukken uit elkaar gehaald, elektronisch vervormd en weer in elkaar gezet tot gedetailleerde componenten, zodat de werken van de beide componisten elkaar zouden niet bijten.
De ontstaansgeschiedenis in ogenschouw nemend, is het verwonderlijk hoe natuurlijk en coherent het album klinkt. De verhouding tussen compositie en improvisatie is ongeveer gelijk, waarbij het soms moeilijk onderscheid maken is tussen waar compositie ophoudt en improvisatie begint en vice versa. De muziek laveert tussen kamerjazz en klassieke ensemble- of kamermuziek, waarin elk instrument een even belangrijke rol heeft. Opvallend is de afwezigheid van een contrabas, die de muziek meer diepte had kunnen geven, maar gelet op de titel van en de muziek op het album, zal dat een bewuste keuze zijn geweest.
Eerlijk gezegd wordt een bas ook niet gemist, want de negen stukken op het album vormen een amalgaam van muzikale vondsten vol met details. Die opmerking zou de suggestie kunnen werken dat het een drukke bedoening betreft, maar niets is minder waar. Daarmee raken we de kern van waar dit ensemble voor staat: de muziek die het sextet maakt, straalt een elegante kalmte uit, maar bevat stiekem of juist uitdrukkelijk de nodige weerbarstige elementen. Die voorkomen bloedeloosheid (iets wat zich bij dit soort muziek nogal eens manifesteert), houden de op zich al wonderschone muziek spannend en zijn zo subtiel aangebracht dat ze de essentie (de kalmte) niet verstoren.
‘Deux’ opent met voorzichtig dissonante klanken van met name klarinet en viool. De muziek balanceert op het randje van schoonheid en ongemakkelijkheid, waarbij het eerste terrein wint naarmate het stuk zich verder ontvouwt, doordat de andere instrumenten zich mengen met de klanken van de klarinet en viool, maar in het tweede gedeelte een kentering plaatsvindt doordat toch verschillende tegendraadse frasen te horen zijn. Daar ligt een spanningsveld en dat maakt het stuk zo enerverend, naast de manier waarop elk instrument op subtiele wijze wordt ingezet. Het is een echt ensemblestuk, waarin de verschillende stemmen naar voren komen maar het samenspel het belangrijkste element van de muziek is. Een neoklassieke inslag wordt gecombineerd met enkele nerveuze jazzy uitstapjes en schurende strijkers.
Op Light/Tied speelt ook het elektronische element een rol. Niet als dominante factor, maar wel als verstorend element of als vreemde eend in de bijt. ‘Maß’ is de uitzondering op de regel: daarin speelt de synthesizer een hoofdrol, naast subtiele percussie. ‘Cinq’ is een somber gestemd stuk, gespeeld in een uiterst traag tempo. Fijngevoelige elektronische geluiden vormen een aangenaam ontregelend onderdeel van het stuk, evenals het slagwerk van Andrzejewski. Mooi is hoe het jazzelement fijngevoelig wordt ingebracht en het stuk op natuurlijke wijze een experimenteel karakter krijgt. De somberte van het begin klinkt er nog wel doorheen, maar de speelsheid geeft het stuk een optimistischer klankkleur.
‘Tied Light’ bestaat uit drie delen, een lang en twee kort. Het eerste deel opent met dartel spel van klarinet en piano. De andere instrumenten beperken zich tot het leggen van accenten. Pas na drieënhalve minuut wordt ‘Tied Light I’ een echt ensemblewerk, waarbij (ook nu) de melancholieke toon opvalt. De solerende altsax geeft daar op emotionele wijze extra cachet aan. Het ensemble zit echter niet vast aan een enkele emotie en buigt de melancholie aan het einde om richting positiviteit. Het tweede deel (of derde, de titel luidt ‘Tied Light III – Gamut’) klinkt schurend en wringend; er gaat een donkere dreiging uit van de muziek. Dat contrasteert sterk met de geïmproviseerde, gezamenlijke beweeglijkheid van ‘Tied Light III – Ambit’.
Tussen de laatste twee delen in bevindt zich ‘Héritage’, wellicht het beste voorbeeld van hoe de inbreng van de synth de klassieke inslag van de muziek lichtjes ontregelt. De instrumenten van het ensemble mengen prachtig en de viool speelt de leidende rol. Ook in ‘Quatre’ is het de elektronica die het ensemblespel een extra dimensie geeft door er zacht maar beslist doorheen te bewegen. ‘CC/Choral’ luidt de titel van het afsluitende stuk. De mooie balans tussen schoonheid en weerspannigheid en tussen modern klassiek en jazz, is ook hier aanwezig. Spannend zijn de klanken die het ensemble onder de gevoelige altsaxsolo legt, wat weer mooi contrasteert met het pianospel dat verderop in het stuk onder dat van de sax wordt gelegd.
De muziek van Stemeseder en Andrzejewski is kalm, maar ook uitdagend. Het is niet de meest makkelijke muziek, want je moet wat geduld kunnen opbrengen. Bovendien ontvouwen vele facetten van de muziek zich pas na een paar draaibeurten. Met aandacht luisteren dus, dan blijkt uit de vele details dat de diversiteit groot is, dat contrasten aanwezig zijn zonder dat ze worden uitvergroot en dat sprake is van een spannend muzikaal avontuur.
Opduvel 