Bocian, 2019

De in de Poolse stad Łódź wonende Wojciech Puś is voornamelijk een visueel kunstenaar (o.a. film, theater, installaties), maar geluid speelt een belangrijke rol in zijn werk, evenals het gebruik van licht. Sinds 2016 is Puś bezig met het ontwikkelen van Endless, een sensueel bouwwerk van beeld, licht en geluid dat als basis dient voor een poëtisch essay, een droom over zich ontplooiende identiteiten. Performers met verschillende sociale achtergronden, gender, natonaliteiten en migratiestatussen vormen een informele gemeenschap en dat is de basis voor de essentie van het kunstwerk.

De beeldtaal van de Poolse kunstenaar is soms provocerend maar intrigerend en authentiek en in de wereld die erin geschapen wordt strijden essentiële emoties om voorrang. Met ambient/drone-muziek wordt een dreigende achtergrond gecreëerd waardoor de beelden een grimmiger lading krijgen en het kunstwerk als geheel meer reliëf wordt gegeven.

Nu is er ook de lp Endless: Music for Performers, bestaande uit zes improvisaties die zijn geïnspireerd door de karakters in de film en de acteurs die de karakters vertolken. De klanken die Puś daarbij vindt hebben in een andere context, namelijk alleen geluid, een andere uitwerking dan in de film. Zo voegt het album een nieuwe dimensie toe aan het project Endless.

De improvisaties van Puś kenmerken zich doordat ze het alle zes moeten hebben van details, subtiele wendingen, onderhuidse spanning en beheersing. Het is geen muziek van het grote gebaar, er wordt niet naar een climax toegewerkt en er wordt ook geen onheilspellende sfeer geschapen. Toch is de muziek sfeervol en spannend, soms zelfs dreigend, maar op fijnzinnige wijze.

‘improvisation 1 (Simon & Josef)’ begint met ruisende klanken, een donkere onderlaag, met onrustig bewegende droneachtige klanken daarbovenop. Door de manier waarop de klanken op elkaar inwerken ontstaat een spanningsveld, dat tien minuten lang wordt vastgehouden. Dat gebeurt niet met steeds dezelfde klanken, want gaandeweg worden nieuwe geluiden toegevoegd, incidenteel of terugkerend, vriendelijk of dreigend en monotoon of licht melodieus. Tot een echte melodie komt het trouwens niet. De klankkleur verschuift langzaam doordat ook de grondlaag verandert, bijna ongemerkt.

De andere stukken op het album zijn wat korter dan de openingstrack. ‘improvisation 2 (Pierre)’ duurt slechts drie minuten. Het is genoeg om een wereld aan gevoelens bloot te leggen. Een meerlagige drone vormt de basis, waar een ruisende zee onder wordt gelegd en hoge, met de sfeer van de drone contrasterende hoge tonen daar bovenop. Aan het einde vallen die tonen weg, evenals de drone en neemt de ruisende dreiging toe. Met ‘improvisation 3 (Magdalena)’ creëert Puś een beminnelijker sfeer, al blijft een donker randje aanwezig, ergens ongrijpbaar in de diepte. Klanken pulseren, echoën en werken op wonderschone wijze op elkaar in.

‘improvisation 4 (Anton & Jorge)’ laat een groot contrast horen tussen een zware, duistere en dreigende ondergrond en een zweverig en zangerig motief op de voorgrond. Magdalena is terug in ‘improvisation 5 (Magdalena)’ en ook hier klinkt de muziek wat lichter dan in de meeste andere stukken. Een traag bewegende drone vormt de basis, waar na zo’n anderhalve minuut in een sneller tempo een motief aan wordt toegevoegd dat ook weer verdwijnt. De stukken van Puś zijn niet statisch maar constant in beweging.

Slottrack ‘improvisation 6 (Anton Tsyhulskyi take)’ is daarvan het beste voorbeeld. Pulserende en tokkelende klanken worden over elkaar gelegd, naast elkaar gelegd en door elkaar heen gelegd. Het is een amalgaam van geluiden, waarvan er verschillende ogenschijnlijk niet veel met elkaar te maken hebben maar toch wonderwel samengaan. Het stuk heeft ook een sterk ritmische component.

Het is de perfecte afsluiter van een album dat zonder dat er enige pretentie vanaf straalt bol staat van de ideeën. Luisterend naar de zes stukken is het soms nauwelijks voorstelbaar dat het om improvisaties gaat. Bij elkaar vormen de werken een indrukwekkend stuk geluidskunst, of het nu afzonderlijk of in samenhang met het visuele werk van Puś wordt beschouwd.

Endless: Music for Performers bandcamp