Art First, 2018

Art First Records is een in Helsinki gevestigd platenlabel dat zich focust op de lokale underground. Getuige de catalogus van het label gaat het er daar behoorlijk experimenteel aan toe. Een goede zaak natuurlijk en dat kan ook gezegd worden van het beleid van het label, want bij Art First draait het niet om geld, dat gaat direct naar de artiesten.

Twee van die artiesten zijn de gitaristen Jyrki Lehto en Markku Toikkanen. Hoewel beiden Fin, wonen zij niet erg dicht bij elkaar. Lehto leeft namelijk in Cuba. Gelukkig komt hij zo nu en dan naar Finland om muziek te maken. Lehto studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Helsinki en raakte geïnteresseerd in elektronische en experimentele muziek. Toikkanen is wel in Finland gebleven. Hij woont in Karjalohja, zo’n 85 kilometer van de Finse hoofdstad. Hij is autodidact, al studeerde hij compositie en improvisatie in het Laponia Improvisation collectief, waar Lehto ook in participeerde.

De eerste ontmoeting van de twee muzikanten vond echter zes jaar geleden plaats, toen Lehto zich tot Toikkanen wendde voor behandeling van zijn rugpijn, terwijl hij een t-shirt van Electro Harmonix droeg. Dat was de start van de muzikale vriendschap tussen de twee Finnen, die sindsdien zo nu en dan bij elkaar komen om muziek te maken zonder vooropgezette plannen of overleg. Zij beginnen doodgewoon te spelen en kijken waar hen dat brengt.

Bij Art First verscheen in het najaar Just Visitin’, een schijfje met volledig geïmproviseerde muziek. Lehto speelt Moog gitaar en effecten en Toikkanen speelt elektrische gitaar, op één track na, waar hij akoestische en geprepareerde gitaar speelt. Alle muziek betreft first takes, uitgezonderd een stemsample in de slottrack. De onbevangen spelopvatting van het tweetal zorgt voor muziek die als geïmproviseerde ambient zou kunnen worden betiteld. Dat doet het gebodene echter wat tekort, want er is niet alleen maar sprake van klanklandschappen.

Ondanks dat de muziek van Lehto en Toikkanen ‘from scratch’ wordt opgebouwd, komen de klanken als gezamenlijk over. Er is geen botsing van speelstijlen en de kunst van het luisteren verstaan de gitaristen uitstekend. Het zwaartepunt van Just Visitin’ wordt gevormd door de lange afsluiter ‘Jiddu’. In dit stuk horen wat korte Engelstalige flarden van de Indiase spiritueel leraar Jiddu Krishnamurti. “Does God exist, yes or no?” en “Lovely question, isn’t it?” zijn twee van de fragmenten die te horen zijn.

Maar het gaat om de muziek, en die is niet mis. De start heeft iets weg van Yodok III, maar al snel bewandelt het Finse duo andere wegen. De drone lijkt meer op een orgel dan een gitaar en in samenwerking met de behoedzame aanslagen op de gitaar brengt dat een enorm spanningsveld teweeg. Als vanzelf waan je je in een onherbergzaam landschap, waar dreiging constant aanwezig is en overal geluiden vandaan komen. Het duo overdrijft dat overigens niet, de verschillende klanken worden met gevoel voor dosering geplaatst.

Lehto en Toikkanen blijven niet voortborduren of -bouwen vanuit het gevonden vertrekpunt. De muzikale koers wordt gaandeweg verlegd, niet door resolute wendingen maar door simpelweg een afslag richting het onbekende te nemen. Zo is na ruim zeven minuten geen sprake meer van een drone, maar vormt een ritmisch patroon de basis van waaruit de andere geluiden voortkomen. Daarna is er even rust, herkennen we de twee gitaren en bevinden we ons in een muzikale oase. En daar is Krishnamurti weer die even van zich laat horen, waarna een donker gedeelte volgt en de spanning nog verder toeneemt. Verderop is een solerende gitaar te horen over een unheimische ondergrond. Niets blijft hetzelfde in deze enerverende luistertrip en bij elke luisterbeurt kan de muziek weer een net iets ander gevoel oproepen.

‘Jiddu’ wordt voorafgegaan door drie wat kortere stukken. ‘Liquid Crystals’ betreft een wonderlijk samengaan van klanken die vaak in niets meer op gitaarklanken lijken. Het is een verkennend, dynamisch en futuristisch aandoend stuk dat uit een paar losse delen lijkt te bestaan. De geluiden fascineren direct maar de samenhang komt pas na een paar keer luisteren echt naar voren. In ‘Alert! Alert!’ speelt Toikkanen hoorbaar akoestische en geprepareerde gitaar. Samen met de vervreemdende klanken van de Moog gitaar van Lehtu levert dat een gevarieerd geluidsbeeld op. ‘gURLY’ is noisier en zo spannend dat angstige visoenen opdoemen.

Op Just Visitin’ creëren de beide Finnen avontuurlijke sferen die vaak – zeker in de laatste twee stukken – bol staan van de spanning. Daarbinnen is er ruimte voor speelse vondsten die de muziek een excentriek trekje geven. Lehto en Toikkanen ondernemen een gezamenlijke muzikale zoektocht die hen zo nu en dan op verrassende terreinen brengt. Deze kennismaking doet verlangen naar meer.