Ekko, Utrecht
Donderdag 31 mei 2018
Dat de grens tussen rock en (free)jazz diffuus kan zijn, is al meermaals bewezen. Denk aan de Scandinaviërs van The Thing en Fire!, of het Spaanse Orthodox, dat doom metal en freejazz vermengt. Ook saxofonist Peter Brötzmann heeft er al vaker blijk van gegeven dat hij zich in een rockende context uit de voeten kan, getuige zijn samenwerkingen met Fushitsusha (Keji Haino), met zijn zoon Caspar Brötzmann en de groepen Last Exit en Full Blast. De man die met zijn octet in 1968 het baanbrekende Machine Gun maakte, blijkt vijftig jaar later, op zevenenzeventigjarige leeftijd, nog altijd flink van leer te kunnen trekken, zo blijkt vanavond in het helaas nogal matig bezette Ekko in Utrecht, waar het stevige fundament wordt gelegd door het Portugese trio Black Bombaim.
Het eerste half uur is echter voor Lärmschutz, dat in zijn thuisstad speelt. Dit intuïtief musicerende drietal brengt zijn muziek voornamelijk op cassettes uit, die in kleine oplagen verschijnen bij verschillende labels. De ideeën achter de muziek zijn interessant en de muziek is dat op zijn minst ook. Vaak is het veel meer dan dat, want de manier van improviseren van Lärmschutz heeft iets intrigerends. Onlangs verscheen Divine Descent, een cassette met dertig improvisaties van exact dertig seconden.
In Ekko wordt echter voor de lange vorm gekozen. Het Utrechtse trio speelt één lange improvisatie. Er staat geen noot vast, alles wordt ter plekke bedacht en uitgevoerd. Dat begint met veel elektronische klanken van drummer Thanos Fotiadis en trombonist Rutger van Driel, die beiden ook de nodige knoppen bedienen. Gitarist Stef Brans produceert geluid door met zijn voet tegen de kabel van zijn gitaar te schoppen. Daarnaast heeft hij een heel arsenaal aan voorwerpen neergelegd die hij gebruikt om zijn gitaar mee te bespelen, variërend van een e-bow tot minder gebruikelijke objecten als kleine bekkens, een ijzeren staafje, een schaaltje en een koevoet. Niet alleen de snaren worden beroerd, maar ook de zij- en bovenkant van de gitaar. Alles is geoorloofd in de zoektocht naar nieuwe geluiden.
Het eerste deel van het concert is abstract en het spel experimenteel en zoekend. Van Driel speelt snelle noten op zijn trombone, maar is ook regelmatig met effecten in de weer. Fotiadis bracht als Owlbites kort geleden de cd Live.Bites ^^//.., waarop hij onder andere stemsamples gebruikt. Een paar (andere) stemsamples komen ook vanavond voorbij. Lang blijft de drummer alleen zijn elektronica bedienen. Pas ergens halverwege komen zijn drumsticks tevoorschijn. Aanvankelijk tikt hij daarmee alleen op de randen van de toms, maar gaandeweg wordt de drumkit ten volle benut en ontstaat een enigszins constant ritme. Brans beantwoordt de dadendrang van Fotiadis tegendraads; het moet bij Lärmschutz niet te eenvoudig worden. Het vrije trombonespel van Van Driel benadrukt dat nog maar eens.
De muziek van Lärmschutz mag dan volledig spontaan ontstaan, toch zit er een opbouw in het concert. In de laatste paar minuten wordt de hectiek afgebouwd. Het einde is voor Fotiadis’ drums en samples, het meest toegankelijke stuk muziek van het optreden. Brans sputtert nog wat tegen, maar geeft zich gewonnen. Dit trio maakt het zichzelf en het publiek niet gemakkelijk, maar speelt met overtuiging en veel creativiteit en zorgt zo voor een fraai staaltje uneasy listening.
De combinatie Black Bombaim/Peter Brötzmann lijkt misschien niet zo’n logische, maar is toch niet zo vreemd als je de muzikale geschiedenis van de muzikanten in ogenschouw neemt. Wat Brötzmann betreft is het hierboven al geschetst, maar ook de Portugezen zijn al vaker samenwerkingen aangegaan met muzikanten die niet hun eigen muzikale straatje bevolken. Op het album Far Out (2014) deed saxofonist Rodrigo Amado mee en op Live at Casazul (2015) werd samengewerkt met gitarist Isaiah Mitchell (Earthless, Golden Void) en elektronicamuzikant Shela. Daarvoor werkte het trio al samen met de inmiddels overleden saxofonist Steve Mackay (The Stooges).
Toch zal Brötzmann zelden met een zo gestaag rockend gezelschap hebben gespeeld als Black Bombaim, waarvan de ritmesectie gespecialiseerd is in het leggen van een constante groove. Het lijkt Brötzmann niet te deren; hij doet gewoon zijn ding. Dat blijkt wonderwel te passen in de stoner/psych-grooves van de Portugezen. Dat bleek al op het gezamenlijke album uit 2016, en dat blijkt ook op het podium van Ekko in Utrecht. Net als op de plaat is de opening voor de saxofonist, die geen aanloop neemt maar direct voluit zijn kenmerkende schreeuwende en vibrerende saxklank laat horen.
Het is een mooi intro, maar het komt pas echt los als Black Bombaim invalt. Of liever gezegd: stoïcijns zijn eigen ding gaat doen. In no time ligt er een verslavende groove, veroorzaakt door de stevige drums van de met open mond drummende Paulo ‘Senra’ Gonçalves en de repeterende bas van de kalm in het midden staande Vitor ‘Tojo’ Rodrigues. Het pyschedelische gedeelte komt voor rekening van gitarist Ricardo Miranda, die zijn gitaar niet gebruikt voor het uitspuwen van riffs, maar geestverruimende lijnen legt. Wat niet wil zeggen dat het niet hard gaat, want Miranda kan scherp en spijkerhard uit de hoek komen.
En Brötzmann? Die is onverstoorbaar en doet waar hij goed in is. Luid gitaarspel wordt door hem beantwoord met gierend spel op zijn sax, die hij overblaast en waarmee hij in het topregister ongemeen fel uit de hoek komt. De man oogt bij opkomst wat fragiel, maar zodra die sax naar zijn mond gaat is daar niets meer van te merken. Rustig staand achter de microfoons blaast hij agressief, zijn hoofd regelmatig schuddend voor nog meer vibrato. Van Black Bombaim krijgt hij een enkele keer ruimte, maar meestal moet hij opboksen tegen het muzikale geweld van het drietal. Daarin slaagt hij met gemak. Erg mooi zijn de fases waarin gitaar en sax met elkaar lijken te strijden, terwijl hun klanken toch wonderwel samengaan.
Brötzmann heeft op de tafel naast hem een sopraansax en een klarinet liggen, maar hij beperkt zich tot tenorsax. Wellicht had hij de andere instrumenten nog willen aanspreken, maar na zo’n vijftig minuten vindt Black Bombaim het mooi geweest. Brötzmann lijkt daarover enigszins verbaasd, is ook wel gewend om langer te spelen, maar oogt toch tevreden. Het had langer mogen duren, maar de impact is er niet minder om. Black Bombaim en Peter Brötzmann zorgen in Ekko voor een luid concert met hard groovende psychrock die het avontuur opzoekt, op compromisloze en intense wijze.
Opduvel 