Live: H.A.N.S II (Harmonics And Nonadaptive Sounds Festival)

Cultuurcentrum Herberg De Pol, Diepenheim

Zaterdag 31 maart 2018

Twee jaar geleden organiseerde Hans van der Velden uit het Overijsselse Goor voor het eerst zijn H.A.N.S Festival, destijds in De Reggehof in zijn woonplaats. Voor de tweede editie wordt uitgeweken naar Cultuurcentrum Herberg De Pol in het nabijgelegen Diepenheim. Het getuigt van lef dat de mensen van het cultuurcentrum met Van der Velden in zee zijn gegaan, want de muziek die vandaag ten gehore wordt gebracht is van het experimentele soort en is beslist geen muziek voor de massa. Gelukkig weten genoeg liefhebbers de weg naar Diepenheim te vinden, waardoor sprake is van een geslaagde tweede editie van het H.A.N.S Festival. Met dertien concerten, elk zo’n dertig minuten in beslag nemend, zit het programma boordevol. Boordevol grandioze muziek, welteverstaan.

Stereocilia
Dat begint direct om 14:00 uur, als Stereocilia aantreedt in de grote zaal. Stereocilia is het eenmansproject van de uit Bristol afkomstige John Scott. Zijn muziek creëert hij met gitaar en een laptop. Met elektronische geluiden maakt hij een drone en zijn gitaarspel legt hij daar overheen. Dat mondt uit in een heuse gitaarstorm, die hard binnenkomt. De Engelsman laat het niet bij een stilstaande drone, want zijn muziek kent ook ritmiek, zoals in het eerste gedeelte van het concert te horen is, wanneer een elektronische beat wordt toegevoegd aan de gelaagde klanken. Scotts gitaarspel is in deze fase helder en melodieus. In het tweede gedeelte van het concert kiest Stereocilia voor een drone-achtige aanpak en is de sfeer donker. Zijn drone klinkt soms zelfs als een zwaar orgel. Gebruikmakend van een e-bow worden met de gitaar lange klanken toegevoegd. Daardoor ontstaat een geheel dat je als toehoorder op de tribune als het ware omringt. Tegen het einde wordt naar een scherpe climax toegewerkt. De kop is eraf en Stereocilia legt de lat direct hoog.

Scapetransformer
Naast concerten in de grote zaal van Herberg De Pol, vinden ook optredens plaats in de Klepperzaal, een kleine zaal in de kelder van het gebouw. Daar is de eerste optredende artiest Scapetransformer. Dat is Jelle Buma, een muzikant die zijn muziek ook buiten de reguliere podia ten gehore brengt, zoals in een fabriekshal of onder een brug. Hij maakt ambient voor stedelijke landschappen, maar gelukkig doet zijn muziek het ook uitstekend in de kleine zaal in Diepenheim. Met zijn multipad-sampler maakt Scapetransformer soundscapes, waar hij zijn drumspel aan toevoegt. De ritmische component is een belangrijke, zorgt ervoor dat de muziek vaart krijgt en aan andere genres refereert, zoals drum ’n bass, industrial en jungle. Vandaag speelt de muzikant vijf stuk voor stuk interessante werken, waarbij hij met beperkte middelen (basic drumkit en sampler) het juiste gevoel weet op te roepen. De korte set is goed opgebouwd, waardoor je er als toehoorder steeds meer ‘in’ raakt. Het afsluitende ‘Autoboulevard #2’ is binnenkort online verkrijgbaar.

Void*
Terug naar de grote zaal, waar Void* (Void Pointers) hun opwachting maken. Dit trio (Roald Dillewijn, Eric Magnée en Tijs Ham) maakt muziek met zelf gecodeerde software, zelf gemaakte hardware en gitaar. De ambient- en dronemuziek neigt zo nu en dan naar post-rock en dat is ook vandaag goed te horen. De drie heren spelen een geheel geïmproviseerde set die verwondering en bewondering wekt. Dat wordt bewerkstelligd door bijvoorbeeld ijle gitaareffecten en een zware basklank te creëren, terwijl het daaronder wemelt van de elektronische geluiden die ruisen, bliepen en borrelen. Als de gitaar wegsterft, blijf je het gitaarmotief in je hoofd horen. Soms staat de muziek bol van spanning, om daarna een heel andere richting in te slaan, zoals tegen het einde, wanneer een rockgitaar en piepende elektronica samengaan en dit uitmondt in een noisy gedeelte. De muziek gaat gepaard met beelden die even doorlopen en dan weer teruggespoeld worden, zodat als het ware steeds drie stappen vooruit en twee stappen achteruit worden gezet. Je blik wordt daardoor dwingend naar de beelden toegetrokken en het wat vervreemdende effect van de visuals past perfect bij de indrukwekkende klanken die het drietal produceert.

From The Fields
Terug naar de Klepperzaal, waar het duo From The Fields zijn kunsten vertoont. Het betreft een in zwarte gewaden en lichtgevende maskers gehuld tweetal, waardoor een science fiction-achtige sfeer wordt geschapen. Muzikaal tappen de heren uit een dark ambient-vaatje, maar stijlvast is From The Fields niet en zo horen we ook een vleugje drum ’n bass en industrial voorbij komen. De aandacht wordt getrokken door de twee van kleur veranderende maskers, maar gelukkig leidt dat niet te veel af van de muziek, die synthklanken met soms zware beats combineert en die daardoor goed binnenkomt.

The Star Pillow
De Italiaanse gitarist Paolo Monti maakt muziek onder de naam The Star Pillow. Met gitaar en elektronica worden door hem soundscapes gecreëerd die warm aanvoelen, die emoties in zich bergen. Zijn muziek bouwt op tot een climax, wat hij gedurende het half uur dat hem ter beschikking staat een drietal keer doet. Op het scherm achter de muzikant wordt een film met spelende honden vertoond. Monti bespeelt zijn gitaar veelvuldig met een strijkstok, zodoende lange klanken producerend. De klanken worden bewerkt met de elektronica die op de tafel voor de muzikant is opgesteld en zodoende wordt laag op laag gestapeld. Behalve gitaarklanken, is ook ruis te horen als onderdeel van de muziek. De klanken zijn niet altijd harmoniërend, die mogen een beetje schuren en dat creëert een spanningsveld. Aan het einde van het eerste gedeelte wordt een stuiterend ritme toegevoegd aan de soundscape en aan het einde van het tweede deel wordt distortion toegelaten in de sound, evenals een hoog gillende gitaarklank. In het derde deel bespeelt Monti zijn gitaar met een kwastje en even later ook met een e-bow. Er is ruimte voor een melodie en een ritmisch patroon en op het eind wordt toegewerkt naar een noisy apotheose. Prachtig.

Les Horribles Travailleurs
Max Kuiper maakt al sinds 1982 muziek, of misschien is het beter om te zeggen ‘geluiden’. Hij maakt geluidscollages, soundpoetry en installaties, waarbij hij zijn auditieve kunst met visuele werken combineert. Dat laatste gebeurt ook in de Klepperzaal, waar hij onder de noemer Les Horribles Travailleurs een optreden geeft, ondersteund door schitterende beelden die worden weergegeven op het scherm dat naast hem is opgesteld. Op de tafel voor de muzikant zijn vijf taperecorders opgesteld en een hele rits cassettebandjes is zorgvuldig gesorteerd en neergelegd op de tafel. Kuiper creëert een soundscape door de geluiden die op de cassettebandjes zijn opgenomen af te spelen. Er lopen dus vijf taperecorders tegelijkertijd. Met elektronica kan de geluidskunstenaar die geluiden bewerken. Dat kan ook door simpelweg een bandje te verwisselen, wat hij regelmatig doet. Op die manier ontstaat een fascinerende soundscape, een geluidscollage die in combinatie met de beelden de toeschouwer verovert en betovert.

Jan Kees Helms
Een bijzonder project is ‘Triduum Deep’n’ van Jan Kees Helms. Deze Amersfoortse kunstenaar toog naar Diepenheim om daar geluiden en beeldmateriaal te verzamelen, waarmee hij vervolgens aan de slag is gegaan om zijn werk vorm te geven. Het audiogedeelte is vastgelegd op de cd Listen/Luisteren, die vandaag wordt gepresenteerd. De muziek heeft een emotionele lading en dat komt op het album goed over. Dat geldt ook voor de uitvoering met film die Helms vandaag brengt. Maar het gaat mis, helaas. Na een indrukwekkend begin, waarin de kunstenaar met beeld en geluid je onherroepelijk een verhaal in sleurt, wordt de betovering plots verbroken als de film stopt, na acht minuten en vijfenveertig seconden. In eerste instantie blijft Helms zijn geluiden maken, maar de film is onontbeerlijk en dus stopt hij de performance. Er wordt nog geprobeerd de film weer aan de praat te krijgen, maar tevergeefs. Helms besluit daarop een geïmproviseerde soundscape te maken, een moedige zet die nog best goed uitpakt ook, maar de magie is verdwenen. Erg jammer. Hopelijk krijgt Helms binnenkort nog de gelegenheid om zijn project in zijn geheel te tonen.

Stratosphere
Technisch malheur speelt ook Stratosphere, die speelt in de kleine zaal, parten. Stratosphere is de noemer waaronder de Belgische gitarist Ronald Mariën zijn muziek maakt. Over enkele weken verschijnt zijn nieuwe album Collaborations, een uitzonderlijk mooi album waarop hij de samenwerking aangaat met verschillende muzikanten. Vandaag brengt hij daarvan een heel klein voorproefje, in een bewerkte versie, zodat hij het stuk alleen kan spelen. Het is echter niet zo goed te horen, want de technische problemen zorgen ervoor dat Stratosphere op behoorlijk zacht volume speelt. Wat problematischer is, is dat de gelaagdheid van de muziek niet naar voren komt. Je ziet de muzikant op gitaar en op basgitaar de lagen aanbrengen, maar te horen zijn ze nauwelijks. Wat resteert is een constant stuk muziek, dat wel mooi is maar spanningsopbouw mist. Het concert kabbelt daardoor een beetje voort en dat is niet wat Mariën met zijn muziek wil en kan bereiken.

George Mensink
Tijdens het festival is er slechts één moment van overlap. De optredens van Stratosphere en George Mensink vallen voor een vrij groot gedeelte samen en dat zorgt ervoor dat Mensink, die in een zaal speelt waar voorheen alleen een film werd vertoond en die dus wat minder makkelijk wordt gevonden voor degenen die voor de muziek komen, het met erg weinig toehoorders moet doen. Gelukkig weet tijdens het concert toch een aardig aantal mensen de weg naar de Hofhuiszaal te vinden, waardoor Mensink toch de aandacht krijgt die hij verdient. Tussen alle elektronische muziek is dit concert een aangenaam rustpunt. Mensink bespeelt een grote gong, waar hij zittend voor heeft plaatsgenomen. In het gedeelte dat door Opduvel wordt meegepikt, maakt de kunstenaar indruk met zijn verkennende spel. Mensink creëert een sacrale sfeer en lijkt de mogelijkheden van het grote instrument af te tasten. Dat doet hij op rustige wijze, daarbij het instrument ruimte gevend om door te klinken. De gong wordt bespeeld met mallets, maar ook met hand en vingers. Soms wordt het geluid gedempt door de gong vast te pakken, een andere keer wordt beweging gecreëerd door met de vingers over het instrument te bewegen. Aan het einde wordt de grootste mallet gehanteerd en wordt de ruimte tussen wee gongslagen lang. Het instrument klinkt mooi door en het concert eindigt op serene wijze.

N + Reinhold Bogaard + [BOLT]
Het contrast met het daaropvolgende project, dat plaatsvindt in de grote zaal, is groot. Kunstenaar Reinhold Bogaard vertoont daar een serie dia’s van mijnbouw, van een landschap, van aardlagen en van immens grote machines. Het betreft beelden van de werkzaamheden – en de gevolgen daarvan – op een plek waar de Duitse plaats Garzweiler ooit was, het dorp dat is opgeofferd is aan de winning van bruinkool. De dia’s zijn indrukwekkend. Dat zouden ze ook zijn zonder muzikale omlijsting, maar met de muziek van [BOLT] en N worden de beelden nog indringender.
[BOLT] opent met een zwaar ‘dronende’ bas, zo’n klank die je in je hele lijf voelt, samengaand met lange gitaartonen en later ook met trage drumslagen. De muziek komt als een log gevaarte op gang en dat past goed bij de zware machines die Bogaard op het scherm projecteert. De muziek is tranceopwekkend en zou heel lang zo door mogen gaan. De verwoestende uithaal die plots wordt ingezet, mist zijn uitwerking echter ook niet. Hier wordt een portie drone metal neergezet waar je u tegen zegt.
Gitarist N (Hellmut Neidhardt) voegt zich bij de muzikanten en neemt het stokje over. Weg zijn de zware bas en dito drums, maar wat resteert is een gitaardrone die op den duur noisy vormen aanneemt. De drie muzikanten van [BOLT] voegen zich even later bij de gitarist en zo wordt weer een machtige sound geschapen, hard en meedogenloos.

Dead Neanderthals
Hard en meedogenloos is ook het Nijmeegse duo Dead Neanderthals, maar op een heel andere wijze. Het nieuwe album Life is nog niet verkrijgbaar maar komt eraan en de plaat beleeft vanavond zijn livepremière. Dead Neanderthals zouden Dead Neanderthals niet zijn als zij geen verrassing in petto hebben. Vandaag is de surprise extra groot. Drummer René Aquarius en saxofonist Otto Kokke spelen namelijk helemaal geen drums en saxofoon. Zij staan gepositioneerd aan weerszijden van een tafel met daarop elektronica en een synthesizer. That’s it. De Nijmegenaren leggen daarmee vanaf de eerste seconde een gelaagd ambientstuk neer, onder andere bestaande uit een hele lage en een hele hoge elektronische klank en af en toe een tik op een losse xylofoontoets. Aquarius wisselt één keer van toets, halverwege het stuk. De gecreëerde sound komt keihard binnen, is voelbaar in je buik en gaat nergens heen. Een half uur lang blijft de muziek hetzelfde, het gaat niet vooruit en niet achteruit. Als toehoorder heb je zo de kans om de lagen waaruit de muziek bestaat met je oren te onderzoeken en zo komen op zelfgekozen wijze verschillende klanken naar voren. Aquarius en Kokke blijven een half uur lang geconcentreerd, wat niet mee moet vallen als er vrijwel alleen repetitie in de muziek zit. Het concert is imponerend in zijn eenvormigheid.

thisquietarmy
Eric Quach is een Canadese gitarist. Zijn muziek is onder ambient en drone te scharen, maar als thisquietarmy kleurt hij graag buiten de lijntjes. De gitarist bedient zich van een hele resem effecten die op de vloer zijn uitgestald. Quach zit gedurende het optreden dan ook veel op de grond. Hij opent met een trage gitaarklanken. Langzaam zwelt de muziek aan en worden meer lagen toegevoegd. Zo werkt hij toe naar een eerste voorzichtige climax, waarin hij zich nog enigszins inhoudt. thisquietarmy bouwt de spanning graag langzaam op, laat die weer een beetje terugveren om vervolgens op intensere wijze terug te keren. Na de eerste voorzichtige climax volgen een repeterend gitaarmotief en basklanken, die later vergezeld gaan van een slagwerkbeat. De emotionele lading neemt steeds meer toe. In het laatste gedeelte wordt overgeschakeld op een elektronisch ritme en wordt met gitaarlagen en harde drums de uiteindelijke apotheose ingezet. Die liegt er niet om.

Ben Bertrand
Basklarinettist Ben Bertrand staat opvallend laat ingepland, maar de prominente plaats die hem is toebedeeld, blijkt volledig terecht. De Belgische muzikant zit op een stoel en rondom heeft hij zijn effecten verzameld. Na een aantal optredens met muziek waarin drone een belangrijke factor van betekenis is, is het fijn om naar muziek te luisteren die minder vol zit met klanken en die niet zozeer is gericht op het creëren van een constante of opbouwende atmosfeer. Bertrand heeft bladmuziek voor zich staan, maar lijkt ter plekke te experimenteren met geluiden. Met zijn basklarinet speelt hij fraaie melodieën, maar traditioneel is zijn muziek niet te noemen. De melodieën zijn kort en van herhaling is daarin nauwelijks sprake. Met de effecten maakt de basklarinettist een vervreemdende, soms ritmische onderlaag die ook niet constant blijft maar van kleur verschiet. Zijn spel op het instrument wordt enkele keren elektronisch bewerkt. De Belg is constant in de weer met zijn apparatuur, waardoor hij onrustig oogt. Dat leidt een beetje af van de puur muzikale verrichtingen, maar wat is die muziek wondermooi.

Nadja
De Canadese maar vanuit Berlijn opererende gitarist Aidan Baker is een zeer productieve muzikant, getuige de vele albums die van zijn hand zijn verschenen, al dan niet in samenwerking met anderen. Met Leah Buckareff vormt hij het duo Nadja, dat zich toelegt op drone, ambient, shoegaze, doom en noise. De muziek van het tweetal is verslavend en ook vanavond wordt dat getoond. Bassiste Buckareff staat gedurende het hele optreden met haar rug naar het publiek toe, maar gek genoeg komt dat niet storend of arrogant over. De basklanken zijn zwaar, droney en effectief. Baker kan naar hartenlust zijn gitaarklanken daaroverheen leggen, zijn gitaar al dan niet met strijkstok bespelend. De sound van het tweetal is hard en zeker het eerste werk had zomaar het hele concert mogen duren. Waar The Star Pillow een film met honden vertoonde, laat Nadja beelden zien van katten. De film trekt de aandacht maar leidt gelukkig niet te veel af van de indrukwekkende luide klanken van Nadja, de perfecte afsluiter van het festival.

Er valt dus bijzonder weinig te klagen over H.A.N.S II. Wel had de beeldende kunst van Patricia van de Camp (fotografie) en Marcel Herms (schilderkunst) een wat prominenter plek kunnen krijgen. Die kunst valt nu wat weg in de ruimtes waar de werken hangen. Dat is het enige kritiekpuntje op het strak georganiseerde en muzikaal hoogstaande festival, dat plaatsvindt op een uitermate geschikte locatie. Hopelijk heeft men bij Herberg De Pol blijvend oog en oor voor deze zeker niet alledaagse muzikale uithoek en wordt organisator Hans van der Velden een derde editie van zijn festival gegund.

Harmonics And Nonadaptive Sounds website