Nonesuch, 2018
Eind oktober 2012 richtte orkaan Sandy schade aan in Jamaica, de Bahama’s, Haïti en Florida. Zelfs New York werd getroffen. Dat is de woonplaats van Laurie Anderson en zij zag een deel van haar spullen verloren gaan door de overstroming die de orkaan met zich bracht. De ervaring van toen heeft de componiste/performer nu omgezet in een werk met Sandy als uitgangspunt.
Landfall is een compositie-opdracht van het Kronos Quartet. Dit innovatieve en open minded strijkkwartet speelde eerder al ‘Flow’ van Anderson, een stuk uit 2010 dat op Andersons Homeland is te vinden. Leider van het kwartet David Harrington vroeg arrangeur Jacob Garchik om het stuk geschikt te maken voor strijkkwartet. Uiteindelijk vroeg Harrington Anderson om een werk voor zijn strijkkwartet te schrijven, waarmee de avant-garde kunstenares akkoord ging.
Volgens eigen zeggen heeft Anderson geen kaas gegeten van orkestratie en dat maakte haar onzeker. Het creatieve brein van Anderson weet echter van een tekortkoming een kracht te maken. Zij bestudeerde het werk van het Kronos Quartet zorgvuldig en als ervaringsdeskundige op het gebied van elektronisch bewerkte muziek maakte zij loops, waarna zij de strijkers vroeg om die loops akoestisch te spelen. Soms vroeg zij de muzikanten ook om daaroverheen te improviseren. Vervolgens ging Anderson terug naar de studio om die ideeën in het werk te incorporeren.
Zo is op onconventionele wijze Andersons werk voor het Kronos Quartet ontstaan. Het betreft overigens niet een stuk voor alleen strijkkwartet, want Anderson doet zelf mee en is verantwoordelijk voor viool, keyboards, samples, percussie, filters en stemmen. Hoewel Landfall voor een groot deel instrumentaal is, is dat laatste niet onbelangrijk. Juist op het moment dat Anderson de laatste hand legde aan de muziek, deed Sandy haar verwoestende werk in New York en in het appartement van de componiste. En zo werd verlies een belangrijk thema in het werk.
Maar dat geldt ook voor taal en voor verhalen, want gesproken woord maakt een wezenlijk onderdeel uit van Landfall, gebracht in Andersons kenmerkende, verhalende stijl. In een paar zinnen projecteert zij een duidelijk, zelfs indringend beeld op het netvlies van de luisteraar: “October 2012. The river had been rising all day and the hurricane was coming up slowly from the south. We watched as the sparkling black river came up over the banks, crossed the park and then the highway and then came silently up our street. From above, Sandy was a huge swirl that looked like the galaxies whose names I didn’t know.”
Ook in de muziek komt taal als een essentiële component naar voren. Niet alle tekst van het werk wordt uitgesproken, een deel wordt geprojecteerd. Het visuele aspect van de uitvoering is natuurlijk niet aanwezig op de cd, maar de teksten waar het om gaat staan afgedrukt in het boekje. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van het softwareprogramma erst (electronic representation of spoken text). Dat is op maat gemaakte software waarmee muzikanten kunnen communiceren met tekstsystemen, waardoor de taal van muziekuitvoeringen wordt uitgebreid naar het rijk van het verhaal. De noten van de muzikanten worden door het programma omgezet in flarden van woorden en pictogrammen, die op een scherm worden geprojecteerd.
Het thema verlies betreft niet alleen Andersons persoonlijke verlies; het wordt breder getrokken. Zo handelt ‘Nothing Left But Their Names’ over een boek dat data noemt en gebieden in kaart brengt waar alle uitgestorven dieren voor het laatst zijn gezien. Het is het langste stuk op het album. Andersons stem is elektronisch bewerkt, wat een vervreemdend en afstandelijk effect bewerkstelligt. De klanken van violen, altviool en cello die de gesproken tekst omlijsten en reliëf geven, zijn daarentegen warm, emotievol en wonderschoon. Het contrast is adembenemend mooi.
Innovatieve ideeën, knappe technische vondsten en doordachte thematiek maken natuurlijk nog geen geslaagd muzikaal werk. Daarvoor is nodig dat de muziek ontroering teweeg brengt, je als luisteraar weet te raken. Anderson en het Kronos Quartet slagen daar volledig in. De muziek zit knap in elkaar, maar overtuigt vooral door de grote emotionele zeggingskracht die elk van de veelal korte stukken bevat. De sfeer is gelaten, somber en geduldig.
Maar niet depressief of grauw. De muziek is daarvoor simpelweg te mooi. Andersons lange compositie blinkt uit door de manier waarop de klanken van het akoestische kwartet worden gecombineerd met elektronische of elektronisch bewerkte klanken, waarvoor Anderson zelf verantwoordelijk is. Daarnaast weet de componiste regelmatig subtiele ritmische elementen aan te brengen, akoestisch en elektronisch, die de muziek een lichtere touch bezorgen. De sfeer is gelijkmatig maar de muziek kent veel afwisseling.
Landfall is een werk van zeventig minuten waarop de woorden avant-garde, experimenteel en modern klassiek van toepassing zijn. De thematiek zou je als ‘zwaar’ kunnen bestempelen en het stuk straalt een berustende vorm van melancholie uit. Toch is geen sprake van een werk dat zwaar op de hand ligt of dat erg moeilijk is om te bevatten. Het verhaal dat Anderson wil vertellen, auditief maar ook visueel door de beelden die het oproept, is duidelijk en overzichtelijk gestructureerd. De muzikale klanken wekken niet alleen bewondering maar raken je recht in het hart. Hetzelfde geldt voor de gesproken woorden: “All the things I had carefully saved all my life becoming nothing but junk. And I thought how beautiful how magic and how catastrophic.” Fenomenaal album.
Opduvel 