Trost, 2017
Saxofonist/klarinettist Ken Vandermark is binnen de avant-garde (free)jazzwereld een grote. Zijn opvallende aanwezigheid in het Peter Brötzmann Chicago Tentet springt al vroeg in het oog, maar is slechts een van de vele samenwerkingen van de vanuit Chicago opererende rietblazer en een klein onderdeel van zijn veelomvattende muziek. Het belangrijkste ensemble onder leiding van Vandermark is momenteel Made To Break, waarvan recent het album Trébuchet is verschenen.
Naast Vandermark bestaat Made To Break uit Tim Daisy (drums), Jasper Stadhouders (basgitaar) en Christof Kurzmann (elektronica). Tim Daisy was onder meer lid van Vandermark 5 en speelde met Dave Rempis in The Rempis Percussion Quartet. De drummer voelt zich thuis in freejazz, maar legt met hetzelfde gemak een stevige rockgroove neer. Stadhouders, die in 2014 Devin Hoff opgevolgd heeft, kennen we van het onvolprezen Cactus Truck, het trio met John Dikeman en Onno Govaert. Daarnaast speelt hij in Spinifex en Lily’s Déja Vu. In de hoofdstedelijke vrije improscene is de gitarist/bassist een veel geziene gast.
Oostenrijker Kurzmann werkt regelmatig samen met Dieb13 en Bukhardt Stangl. Vorig jaar verscheen het album Falling And 5 Other Failings van Kurzmann en de Zweedse, in Oostenrijk wonende saxofonist Mats Gustafsson. Die laatste is ook voor Vandermark geen onbekende. Hoewel beide saxofonisten een herkenbare eigen stijl hebben, kun je spreken van muzikale geestverwanten.
Die geestverwantschap is er ook als het gaat om Made To Break. Dit kwartet laat zich niet in een enkel genrehokje vangen, maar weet zijn jazz te combineren met noise en rock, zoals Vandermark ook deed met zijn inmiddels opgedoekte Vandermark 5, en zoals Gustafsson dat doet met Fire! en The Thing. De muzikale invulling is echter anders. Zo weet Made To Break af en toe funky uit de hoek te komen en maakt met name Kurzmann met zijn vervreemdende elektronische escapades dat het viertal onder leiding van Vandermark een geheel eigen gezicht heeft.
Trébuchet is geproduceerd door Bob Weston. Dat is de bassist van Shellac. Het is dus niet verwonderlijk dat de producer Made To Break een kale, droge en basic sound meegeeft. Het staat het kwartet goed. Dat de openingstrack ‘Hydroplane (for Shellac)’ heet, is natuurlijk ook geen toeval en in het eerste gedeelte van het stuk hoor je de verwantschap tussen de noiserock-band van Weston, Steve Albini en Todd Trainer en het Amerikaans/Europese gezelschap. De rockgroove van Daisy en Stadhouders zou uit de koker van Shellac kunnen komen. Vandermark soleert op droge toon daaroverheen. De geluiden die Kurzmann produceert zijn moeilijk thuis te brengen, zijn een aanvulling maar ontregelen vaker. Na ruim twee minuten spelen bas en drums vrijer, maar vanuit de bij aanvang neergelegde groove. Gedurende het stuk worden duo’s en trio’s gevormd, waarbij vooral Kurzmanns elektronische vondsten goed naar voren komen. Zijn loops en klanken mogen dan naar standaardnormen niet altijd muzikaal klinken, ze zijn avontuurlijk en vernuftig en als zodanig een lust voor het oor. Daisy lijkt zijn drumspel zo nu en dan elektronisch te bewerken. Vandermark schakelt over op klarinet en Stadhouders gromt en bromt op de achterrond. Na bijna twaalf minuten krijgt hij een solospot en hij gebruikt die om zijn basgitaar met een op het gehoor metalen voorwerp te bespelen. Twee minuten later zitten we plots in een funkrock-gedeelte, nu met Vandermark op tenorsax. Kurzmann doet zijn best om het ritme te breken, wat soms nog lukt ook. De solo van Vandermark wordt omringd door knotsgekke elektronica, maar even later breekt het losse funkritme toch het verzet van Kurzmann en toont de saxofonist zijn gevoelvolle kunsten op tenorsax, die op het eind tegenspel krijgt van hemzelf doordat een tweede sax als contrapunt hoorbaar is.
‘Contact Sheet (for Susan Sontag)’ begint als een op een lome groove gebaseerd stuk. Opvallend is het melodieuze basspel van Stadhouders en de het bezielde bariton- en tenorsaxspel van Vandermark. Het zaakje ontspoort kort na vier minuten, een activiteit waar uiteraard Kurzmann bij betrokken is, waarna een tweede groove als basis wordt gelegd, even loom maar met iets meer tempo. Daarna is het de beurt aan Kurzmann om voor de muzikale vervreemding te zorgen. Mooi is hoe zijn van alle kanten komende klanken passen in de trage groove van Daisy en Stadhouders. En hoe druk de elektronica ook is, nergens zit het de saxofoon van Vandermark in de weg. Integendeel, de elektronica zorgt op onevenwichtige wijze voor tegenwicht en geeft de muziek meer reliëf. Vandermark speelt robuust en met de groove in zijn achterhoofd, maar als na dertien minuten het ritme wordt losgelaten, creëert hij spanning met enkele donkere baritonsaxklanken. Stadhouders musiceert in dit gedeelte speels en losjes. Waar je verwacht dat de groove weer terug zal keren, wordt die juist niet meer gespeeld en zo eindigt ‘Contact Sheet (for Susan Sontag)’ op verstilde wijze.
‘Slipping Words Against Silence (for Kerry James Marshall)’ gaat er als contrast direct vol in, noisy en zonder vastomlijnd ritme. De drums rollen, de bas ronkt en de elektronica piept overal tussendoor. Vandermark schakelt al snel over van sax naar klarinet en markeert met onorthodox spel de overgang naar een meer contemplatief gedeelte, waarin de onrust door Stadhouders en Vandermark moedig wordt beteugeld. Wanneer laatstgenoemde zijn tenorsax weer omhangt, wordt door middel van een solo waarin hij steeds intensiever gaat spelen, toegewerkt naar een nieuw gedeelte, weer met een funky vibe. Kurzmann en Vandermark gaan het gevecht aan terwijl Stadhouders en Daisy op een losse manier een funkrock-groove leggen. In de laatste twee minuten wordt naar een luidruchtige apotheose toegewerkt.
De stevige, op groove gebaseerde jazz en rock van Made To Break zal niet alleen het (free)jazzpubliek aanspreken, maar ook de meer avontuurlijk ingestelde rockliefhebber. De inbreng van de elektronica en het niet volgen van een rechtlijnig pad, maakt dat de muziek onvoorspelbaar is en steeds de volle aandacht opeist. Trébuchet is een opwindende en fascinerende muzikale belevenis die je elke draaibeurt opnieuw ondergaat.
Opduvel 