Mute, 2017
Waar Laibach in het inmiddels zevenendertigjarige bestaan constant is geweest in het bewaken van zijn controversiële image, is de muzikale output van het Sloveense collectief verre van constant te noemen. De band heeft in de loop der jaren verschillende stijlen in zijn muzikale universum geïncorporeerd, met wisselend succes. Opus Dei is natuurlijk een hoogtepunt in het oeuvre, evenals de theatermuziek voor het toneelstuk MacBeth, maar ook de volledig over de top gaande protserigheid van Jesus Christ Superstars en het met dance-invloeden doorspekte WAT zijn meer dan geslaagde albums te noemen
Daar staan toch ook wat tegenvallers tegenover. Zo is de elektronische bewerking die het werk van Bach in Laibachkunstderfuge onderging bijna lachwekkend, al moeten we Laibach sowieso niet te serieus nemen; in de ogenschijnlijke ernst gaat een sardonisch gevoel voor humor schuil. De vorige plaat, Spectre, toonde de band in een voor zijn begrippen luchtige en soms zelfs lichtvoetige bui (‘The Whistleblowers’), waar de Slovenen het juist van bombastische maar tongue-in-cheek ernst moeten hebben.
In shockeren is Laibach altijd goed geweest en twee jaar geleden wist de band dat te doen door te gaan spelen in Noord-Korea. Daar speelde men versies van nummers uit de musical The Sound of Music. Het leverde de band de te verwachten verontwaardigde reacties op, maar daar hebben Milan Fras en consorten nog nooit van wakker gelegen. Vorig jaar gaf Laibach een concert in Theaters in Tilburg, waar men de liedjes uit The Sound of Music ook ten gehore bracht. Die uitvoeringen deden een grote glimlach om de mond verschijnen, maar veel overtuigender was Laibach in zijn uitvoering van Edvard Griegs ‘Olav Trygvason’.
En nu is er Also Sprach Zarathustra. Inderdaad, naar de filosofische roman uit 1885 van Friedrich Nietzsche, gemaakt voor het theaterstuk gebaseerd op die roman, een stuk dat wordt gespeeld door het Anton Podbevšek Theatre en geregisseerd door Matjaž Berger. Degenen die Laibach nog altijd voor fascisten wensen uit te maken, worden weer op hun wenken bediend, want in het boek van Nietzsche wordt het begrip ‘übermensch’ gebezigd, zij het als een heel ander begrip dan waar de nazi’s het woord voor gebruikten. Bij Nietzsche is de übermensch juist degene die zich losmaakt van het systeem, de individualist. Het woord wordt door Milan Fras en zangeres Mina Špiler overigens niet één keer gebruikt.
Belangrijker is natuurlijk wat Laibach muzikaal te bieden heeft, en het doet goed te constateren dat Also Sprach Zarathustra weer wat zwaardere kost is dan Spectre. De muziek op dit album ligt ook dichter bij de uitvoering van ‘Olav Tyrgvason’ dan bij de nummers uit The Sound Of Music. Niet dat de sound lijkt op de eerdere uitvoering van het werk van Grieg, maar de sfeer en de muzikale uitvoering ademen dezelfde ernst. Laibach bewandelt op de nieuwe plaat echter ook nieuwe, vaak rustiger wegen.
Opvallend is de inbreng van het symfonie-orkest van de Sloveense omroep. De plaat opent met een stuk voor dat orkest. Toch is Also Sprach Zarathustra allerminst een symfonische plaat. Zelfs de bombast waar Laibach zo goed in is, is slechts sporadisch aanwezig. Of eigenlijk is die er wel, maar in het hoofd van de luisteraar. Op dit album worden niet alle muzikale zaken netjes door de band ingevuld. De plaat laat wat aan de verbeelding over en dat is een goede zaak.
De mens is een treurig wezen. Het is niet voor het eerst dat Laibach in tekst en muziek die stelling uitdraagt, maar zelden deed de band het zo overtuigend. Muzikaal bevat de plaat elementen die we uit het verleden van Laibach kennen, maar nu vaak veel soberder ingevuld dan voorheen. Veel stukken zijn nog wel een beetje als vintage Laibach te bestempelen, want industriële klanken en de diepe, donkere stem van Fras zijn onmiskenbaar aanwezig. De meeste songs zijn rijk aan details, maar klinken niet propvol. Laibach gaat niet voor de frontale aanval, maar creëert spanning door zorgvuldig positie te kiezen, door het weglaten van de voor de hand liggende bombast.
Enkele stukken, of gedeelten van stukken, zijn zelfs als ‘ambient’ te betitelen. Het zijn goed doordachte soundscapes, die echter wel met beweging worden gebracht. Het lijkt wel of Laibach de hele plaat lang probeert zijn van nature aanwezige neigingen te onderdrukken. De jaren negentig dance-invloeden, volop aanwezig op WAT en Spectre, zijn zelfs volledig afwezig. Van ‘Von Gipfel zu Gipfel’ had de band met een beetje goede wil wel zo’n dance-georiënteerd nummer kunnen maken, maar Laibach kiest voor subtiele percussie en een industriële beat. De zware tromslagen zijn er wel, maar gedoseerd en niet om met de laarzen op te stampen maar slechts om de muziek hier en daar wat kracht bij te zetten. Het pakt allemaal erg goed uit, en datzelfde geldt voor geluiden die nu en dan opduiken, zoals het slijpen van messen in ‘Ein Verkündiger’.
De laatste twee tracks verdienen zeker vermelding. In ‘Vor Sonnen-Aufgang’ zingt Špiler de sterren van de hemel over de klanken van het symfonie-orkest, al laat haar uitspraak van het Duits wat te wensen over. Bijzonder fraai is het samengaan van de symfonische en de elektronische klanken in dit stuk. Het album besluit met ‘Von den drei Verwandlungen’ een ambient- en noise-soundscape, of eigenlijk meer een instrumentaal hoorspel dat enorm contrasteert met ‘Vor Sonnen-Augang’ en vervreemdend werkt. En het werkt wonderwel.
Vrij onverwacht komt Laibach in zijn zevendertigste jaar op de proppen met een van de beste albums uit zijn carrière. Also Sprach Zarathustra is onmiskenbaar Laibach, maar de band weet met het combineren van bekende en nieuwe elementen zichzelf naar een hoger plan te tillen. Een daverende verrassing.
Laibach – Also Sprach Zarathustra website
Opduvel 