Tzadik, 2017
Wat John Zorn betreft heeft Opduvel vaak alleen oog voor de extreme zijde van het veelomvattende oeuvre, en dan met name de luidruchtige kant van zijn werk. Dat dit niet helemaal terecht is, bewijst There Is No More Firmament, hoewel je ook in de werken op deze cd de radicaliteit van Zorn kunt vinden, al is dat op een heel andere wijze dan bij bijvoorbeeld diens Moonchild- of Simulacum-project.
Zorn heeft zich in zijn inmiddels vier decennia omvattende carrière laten gelden als muzikaal provocateur, maar zich ook ontpopt tot componist van onder de noemer ‘modern klassiek’ te scharen werken. Met wisselend resultaat overigens, en dat komt omdat de Amerikaan een hang heeft naar technisch ingewikkelde composities, die een uitdaging vormen voor de muzikanten maar niet altijd even boeiend zijn om naar te luisteren. De compositorische skills van Zorn staan echter buiten kijf, waarbij hij trouwens zijn inspiratiebronnen niet onder stoelen of banken steekt.
There Is No More Firmament behoort tot John Zorns betere releases. De plaat bevat een verzameling werken waarvan de lengte relatief kort is en die hij componeerde voor kleine ensembles of solisten in de jaren 2012 tot en met 2016. Opvallend is de prominente rol die de trompet op het album inneemt. Zo opent The Practical Trumpet Society, een trompet-sextet, het bal met ‘Antiphonal Fanfare For The Great Hall’. Het stuk bevat elementen uit werken van Carl Ruggles en Igor Stravinsky en klinkt naar John Zorn-maatstaven opvallend helder. Datzelfde geldt voor ‘In Excelsis’, gespeeld door het American Brass Quintet, aangevuld met drie muzikanten. Ook dit betreft een kort fanfare-stuk, met een opvallende rol voor piccolo-trompet. Beide stukken klinken vrij traditioneel, maar Zorn zou Zorn niet zijn als onder de oppervlakte niet wat muzikale stekeligheden schuilen.
Het solostuk ‘Merlin’ schreef Zorn met meester-trompettist Peter Evans in zijn achterhoofd, maar hij voltooide het werk pas nadat Marco Blaauw, ook zo’n virtuoos op trompet, hem verzocht om een compositie. Beide trompettisten namen het stuk op en beide versies zijn te vinden op There Is No More Firmament, met een verschillend maar even fraai resultaat. Evans speelt een Bes-trompet, een niet ongebruikelijk instrument, maar Blaauw bespeelt zijn double bell C-trompet, een trompet met twee bekers en een vierde en vijfde ventiel, wat een keur aan mogelijkheden geeft, waaronder het snel switchen tussen een open en een gedempte klank. Hoewel ‘Merlin’ bol staat met technische hoogstandjes, is het stuk ook aangenaam om naar te luisteren en herbergt het de onontbeerlijke muzikale spanning.
Niet alles op het album is even geslaagd. Het uit twee delen bestaande ‘Divagations’ is een stuk in een serie waarin Zorn een klassieke pianist koppelt aan een jazz-ritmesectie. In dit geval gaat het om pianist Stephen Gosling, bassist Christian McBride en drummer Tyshawn Sorey. De koppeling doet wat geforceerd aan en vooral het tweede gedeelte mist een rake punch en glijdt daardoor wat anoniem voorbij. Het stuk detoneert ook enigszins tussen de andere werken. ‘Steppenwolf’ daarentegen, een solowerk voor klarinet, is een muziekstuk om van te watertanden. Klarinettist Joshua Rubin bespeelt een A-klarinet, een instrument dat maar weinig in zwang is, in tegenstelling tot de alomtegenwoordige Bes-klarinet. Virtuositeit, compositorisch vernuft en prachtige klarinetklanken gaan hand in hand.
John Zorn schreef al meer werken voor violist Chris Otto en de cellisten Jay Campbell en Mike Nicolas en dit trio voert op dit album het werk ‘Freud’ uit. Van de stukken op de plaat, is dit misschien nog wel het meest typisch Zorn: de strijkers krassen (vooral in het furieuze intro) maar spelen ook ingetogen en de muzikale ideeën volgen elkaar in hoog tempo op in dit stuk met een fragmentarisch karakter. Het is een beproefd recept, maar zelden zo geslaagd als in dit werk, dat niet alleen muzikaal uitdagend is maar ook een hoge gevoelswaarde heeft. Het slotstuk ‘Il n’y a Plus de Firmament’ is een ensemblestuk, gespeeld door het Talea Ensemble, waarin de invloed van Edgar Varèse doorklinkt. Het werk klinkt wat luistervriendelijker dan ‘Freud’, wat met het instrumentarium te maken heeft (fluiten, klarinetten, hobo, fagot en hoorn), maar ook omdat Zorn zich hier van een lyrischer zijde laat horen.
There Is No More Firmament is een verzameling werken waarvan een flink gedeelte wordt uitgevoerd door muzikanten die niet tot John Zorns inner circle behoren, maar de componist weet als geen ander hoe hij zijn muzikanten moet uitkiezen. Hoewel het album een verzameling van losse stukken betreft en geen overkoepelend thema of coherente muzikale lijn kent, bevat de plaat zoveel meer avontuur dan bijvoorbeeld het laatste Simulacrum-album, dat geen gebrek aan samenhang wordt gevoeld, ‘Divagations’ uitgezonderd. Dit album is een van Zorns beste van de laatste tijd.
Opduvel 