Hellend Vlak, 2020
Jeroen Diepenmaat is een in Deventer woonachtige kunstenaar die visuele en auditieve kunstwerken maakt. Hij maakt onder meer sculpturen, installaties, tekeningen en collages. Veel van de kunstwerken zijn gebaseerd op geluid, waar Diepenmaat op een eigenzinnige en originele manier mee omgaat. De ideeën hebben een speels element maar kunnen ook aanzetten tot nadenken over wat geluid doet en wat muziek is.
Een van de projecten betreft het knippen en plakken van flexidisc plaatjes, zodanig dat de geschonden producten de klanken voortbrengen. Ook Tak, waarbij Diepenmaat takken zodanig slijpt dat met de punt een vinylschijf kan worden afgespeeld, is zo’n bijzonder project. De punt van de tak slijt en hetzelfde geldt voor het vinyl, maar dat maakt deel uit van het geluidsproces. Met een select groepje mensen maakte Diepenmaat geluidswandelingen in het natuurgebied Keizersrande. De opnamen die hij maakte, kregen de deelnemers mee naar huis. Vervolgens gingen diverse ambient/drone-muzikanten met de geluiden van Diepenmaat als bronmateriaal aan de slag om er hun eigen muziek mee te maken.
Het zijn slechts enkele van de projecten waar Diepenmaat zich mee bezighoudt. Onlangs verscheen een nieuw werk van de Deventenaar, getiteld strijk. Het idee klinkt simpel: “Record player plays Record / Record plays Violin / and I play both…”, aldus Diepenmaat. De bijbehorende afbeelding spreekt voor zich. De muziek die op deze aparte wijze is gecreëerd, is op twee cassettebandjes vastgelegd die zijn verpakt in een zwart doosje met daarin ook een boekwerkje met kleine visuele kunstwerkjes.
Wat valt er te horen? Natuurlijk het geluid van de snaren van de viool die door de vinylschijf worden beroerd. Daarnaast klinkt ook het geluid van de plaat die wordt afgespeeld, waarbij (zie de afbeelding) de arm van de platenspeler wordt tegengehouden en de naald in de groef dus steeds terugschiet in dezelfde stand. Ook het roteren van de draaischijf van de platenspeler kan bijdragen als geluid.
De muziek komt min of meer machinaal tot stand, maar het is uiteindelijk de mens (Diepenmaat) die de controle heeft. Hij grijpt in in het automatische proces. De emotie is uitgeschakeld, maar toch heeft de muziek impact. Er is ritme, afkomstig van de platenspeler met de vastgezette naald (waardoor je het terugvallen in de groef hoort) en het kleine stukje van de muziek die de plaat bevat. De kracht van herhaling doet zich gelden, maar Diepenmaat zorgt ervoor dat hij varieert. Zo is dus geen sprake van stukken zonder enige ontwikkeling. Er valt ook genoeg te variëren.
Doordat het een vinylschijf is die de snaren van de viool beroert, krijgt de viool een ongepolijste, harde en vaak ook wat hese klank en alleen dat is al de moeite waard om naar te luisteren. Diepenmaat kan afwisselen door de toonhoogte te veranderen, de snaar die wordt bespeeld te wijzigen of door meer snaren tegelijkertijd te laten aanraken door de plaat. Hij kan natuurlijk ook zelf het instrument bespelen. De hoek waarop de plaat de snaar of de snaren raakt, kan ook worden veranderd. Daarnaast kan de installatie zo worden gewijzigd, dat het raken van een snaar wordt onderbroken, zoals in het stuk met de titel ‘C’ gebeurt. De drones die ontstaan, zijn niet per se statisch; je hoort ook schommelingen. De handelingen van de kunstenaar zijn niet hoorbaar, wel de verandering van klanken. Alleen aan het eind van de stukken hoor je het uitzetten van de installatie.
Variatie wordt ook aangebracht door wijzigingen aan de platenspeler aan te brengen. Uiteraard kan van plaat worden gewisseld, maar Diepenmaat laat soms ook het geluid van de lp weg, zoals aan het einde van ‘A.01’. De snelheid van draaien kan ook worden aangepast (zoals aan het einde van ‘A.02’), net als het volume waarop de plaat wordt afgespeeld en de lengte van het fragment dat wordt afgespeeld. Ook kan ervoor worden gekozen om de krassen van de plaat te laten horen, wat bijvoorbeeld te horen is in ‘B’.
Als muzikant/geluidskunstenaar heeft Diepenmaat dus veel opties. Of hij alle hierboven genoemde mogelijkheden ook daadwerkelijk heeft gebruikt, is de vraag, maar er gebeurt in elk stuk genoeg om de oren gespitst te houden. De combinatie van viool, draaischijf, plaat, naald en menselijk handelen zorgt op strijk voor vijf niet alleen interessante, maar ook boeiende en eigenlijk ook gewoon mooie soundscapes (vooral het voller klinkende ‘D’ is prachtig) waarin veel valt te ontdekken. Soms is het gissen naar wat je precies hoort, maar dat is onderdeel van het proces. Het is een aparte en fascinerende luisterervaring.
Opduvel 